Makaleler ;

<<<Manevi Bakım Makaleleri

 “MANEVİYAT VE MANEVİ BAKIM DERECELEME ÖLÇEĞİ”NİN TÜRKÇE FORMUNUN  GEÇERLİLİK VE GÜVENİLİRLİĞİ[1]

VALIDITY AND RELIABILITY OF “THE SPIRITUALITY AND SPIRITUAL CARE RATING SCALE” TURKISH VERSION

Şafak ERGÜL, Ayla Bayık TEMEL

“MANEVİYAT VE MANEVİ BAKIM DERECELEME ÖLÇEĞİ”NİN TÜRKÇE FORMUNUN  GEÇERLİLİK VE GÜVENİLİRLİĞİ

 VALIDITY AND RELIABILITY OF “THE SPIRITUALITY AND SPIRITUAL CARE RATING SCALE” TURKISH VERSION

ÖZET

Amaç: McSherry, Droper and Kendrick tarafından geliştirilen “Maneviyat ve Manevi Bakım Dereceleme Ölçeği”nin (MMBDÖ) Türkiye’de geçerlilik ve güvenilirliğini test etmektir.

Gereç ve Yöntem: Araştırma, araştırmaya katılmayı kabul eden yedi Hemşirelik Yüksekokulu’nda çalışan doktora derecesine sahip, gönüllü tüm öğretim elemanları ile yürütülmüştür. Sosyo-demografik sorular ve tekrar çeviri yöntemiyle Türkçe’ye çevirisi yapılan  MMBDÖ’nden oluşan anket formları posta yoluyla uygulanmıştır.Yanıtlama oranı %56’dır.

Bulgular: Ölçeğin güvenilirliliği iç tutarlılık testleri ile değerlendirilmiştir. Buna göre; MMBDÖ’nün bölünmüş ölçek çözümlemesinde birinci bölüm için alfa değeri 0.61, ikinci bölüm için 0.63’tür. İç tutarlılık kapsamında Cronbach a katsayısı 0.76 olarak saptanmıştır. MMBDÖ’nde madde toplam puan korelasyonları incelendiğinde, tüm maddeler toplam puanla yeterli düzeyde korelasyon göstermektedir (p<0.001). Ölçeğin yapı geçerliliğini değerlendirmek amacıyla faktör analizi yapılmıştır. Özdeğeri bir’den büyük olan altı faktör grubu oluşmuş, sonrasında yamaç eğim grafiği de incelenerek, maddelerin toplandığı alanlar ve faktör yüklerine göre en uygun çözümlemenin üç faktörlü yapı olduğuna karar verilmiştir. Maneviyat ve manevi bakım dereceleme ölçeğinin faktör yapısı McSherry ve arkadaşlarının belirlediği yapı ile tam olarak örtüşmemekle birlikte kavramsal olarak istenilen alt boyutlarla uyum göstermektedir.

Sonuç:İngilizce’den Türkçe’ye uyarlanan MMBDÖ’nin geçerlilik ve güvenilirlik düzeyi yeterli bulunmuştur. Ölçeğin daha geniş örnekleme gruplarıyla, tekrarlı ölçümlerle sınanması önerilebilir.

SUMMARY

Purpose of this study is to explore the validity and reliability of a rating  scale designed to assess spirituality and spiritual care, which was developed by McSherry, Droper and Kendrick, in Turkey.

Material and Method: Study population was covered whole voluntary nurse academicians (144) who has at least of doctorate degree and employed in seven University School of Nursing in Turkey. Data was gathered by a questionnaire form and 17 items scale. After translated into Turkish, a postal survey containing the questionnaire and scale was distributed to the participants. A response rate of 56% was obtained.

Results: Reliability was evaluated by internal consistency test split-half reliability was found as  cronbach alpha : 0.61 for the first part of the scale, and cronbach alpha: 0.63 for the second part alpha coefficient was 0.63 for the scale. While examined item total correlations, whole items correlated sufficiently with total scale score ( p<0.001). Factor Analysis was performed in an attempt to establish construct validity and to underlying associations between items in the scale. The first factor analysis produced six eigenvalues >1 and therefore six factors were extracted. The Scree Test indicated that a three factors model would be suitable. However, factor structure of the Turkish version of scale is not similar with the orginal scale, but has concurdance with the concepts of the orijinal subscales.

Conclusion: Validity and reliability of the Turkish version of the scale was found to be satisfactory and an effective tool in the study of spirituality and spiritual care.

GİRİŞ

Amerikan Holistik Hemşireler Birliği “iyi sağlığı”, vücut, beyin ve ruh arasındaki uyum düzeyi olarak tanımlamaktadır. Bu uyumda temel öğelerden birisi maneviyat ve manevi bütünlüktür (Hutchinson 1997, Stranahan 2001).  Oldnall (1996), maneviyatı, her bireyin içerisinde hissettiği ruh olarak tanımlamış ve  insanın yaşamına anlam kazandıran ve kişinin yaşamını etkileyen inanç ve değerler düzenini yaratmasında ona yardım eden itici bir güç olarak ifade etmiştir (Oldnall 1996). Georgesen ve Dungan (1996), insanoğlunun üç boyuttan (vücut,akıl ruh) oluştuğunu ve bireyin kendi deneyimleri ile bu boyutları birleştirerek uyumu sağladığını ifade etmiştir. Bireyin kendi içinde içsel stres ve tutarsızlıklardan  sıyrılarak, huzur ve uyumu yaşaması manevi bütünlüktür. Manevi boyut, sadece dini inançları içermez; bunun yanında hayatın anlam ve amacını kavramayı sağlayan hisleri de içerir. Günümüzde fiziksel ve psikososyal boyutun üstünde ve varolmanın daha ötesinde bir boyut olan manevi boyuta yönelik hemşirelik bakımının önemi, hemşireler tarafından kabul edilmektedir. Öte yandan bu bakım bir çok hemşireyi korkutmaktadır. Holistik bakış açısıyla bireye bakım veren hemşireler, bireyin maneviyat  ve manevi bütünlüğüne ilişkin farkındalığını sağlamada ve bunu kendi kendine başarmasında arabuluculuk yaparlar. Bu arabuluculukta hemşire, örneğin; güdülüyerek, betimlemeler yaptırarak, iyileştirmeye yönelik dokunuşlarla bireyin kendi manevi dünyasında keşif gezileri yapmasına yardım eder. Hemşireler ayrıca bireyin farkındalığını arttırarak manevi gereksinimlerini ortaya koymasına aracılık yaparlar (Salladay ve Shelly  1997, Stranahan  2001, Baldacchino ve Draper 2002).

Manevi gereksinimler; bireyin manevi yoksunluğunu azaltacak veya manevi gücünü destekleyecek gerekliliklerdir. Bu yönde verilecek bakım; hemşirenin, bireyin manevi gereksinimlerini tanılayarak, uygun girişimlerle karşılaması ve desteklemesi olarak tanımlanabilmektedir (Govier 2000). Hemşireliği var eden Florence Nightingale hemşirelerin, tüm hastaların manevi gereksinimlerini, dini inançlarından ayrı olarak algılamaları gerektiğini ifade etmiştir. Günümüzde, birçok hemşire yazarın önerisi de; maneviyatın dinden daha geniş bir bakış açısıyla incelenmesidir (Hutchinson  1997, Cox 2003).

Maneviyat ve manevi bakım konusunda yürütülen hemşirelik araştırmalarında, hemşirelerin, hastaların manevi gereksinimlerinin farkında oldukları ancak çok azının bu gereksinimlere yönelik manevi bakım verdiği saptanmıştır. Bunun temel nedenlerinden birincisi; hemşirelik eğitiminin öğrencileri manevi bakım verme konusunda yeterince hazırlayamaması, ikincisi; maneviyat ve manevi bakım kavramının dar bir çerçevede yorumlanmasıdır (Oldnall 1996, Narayanasamy 2001, Stranahan 2001).  Bir diğer neden ise; hemşirelik literatüründe yer alan maneviyat ve manevi bakım konusunda yapılmış araştırmalarda bu kavramların bireylerin kendi dünya görüşü ve yorumlarına temellenen subjektif bir kavram olarak yer almasıdır. Ayrıca hemşirenin bireysel düşünce sistemi, manevi gereksinimler ve bakımı algılaması,  kendi yaşam umudu, gönüllülüğü ve konuya duyarlılığı da bakımda etkili olmaktadır (Ross  1994, McSherry ve ark.2002).

Maneviyat ve manevi bakım kavramları hemşirelik alanında henüz tanımlanma ve sınıflandırma süreci devam eden kavramlardır, dolayısıyla gelişimsel süreci devam etmektedir (McSherry ve ark.2002). Bu nedenle, bu kavramların hemşirelik eğitiminde ve uygulamalarında hemşireler tarafından objektif biçimde değerlendirilebilmesi için hemşireler tarafından kullanılabilecek ölçüm araçlarına da ihtiyaç vardır. McSherry ve arkadaşları tarafından geliştirilen (2002) “Maneviyat ve Manevi Bakım  Dereceleme Ölçeği (MMBDÖ)” bu amaçla kullanılan araçlardan birisidir. Geçerlilik ve güvenilirliği İngiltere’de geniş bir hemşire örnekleminde ortaya konmuştur. McSherry  ve arkadaşları yeni geliştirilen bir araç olması nedeniyle, bu ölçeğin farklı kültürlerde tekrarlı ölçümlerle geçerliliği ve güvenilirliğinin test edilmesini önermektedir (McSherry ve ark. 2002, Nucero 2005).

Ülkemizde de hemşirelik alanında manevi bakım konusu henüz çok farkında olunan bir konu değildir. Dolayısıyla hemşire yetiştiren okullarda ders programlarında bütüncül sağlık  görüşüyle manevi bakım konusuna yer verilmesi, hizmet içi eğitim programlarıyla mezun hemşirelerin de konuya dikkatinin çekilmesi bütüncül hemşirelik bakımı kapsamında yapılması gereken bir girişimdir. Bu amaçla, hemşirelik eğitiminde öğrencilerin konuya ilişkin algılarını değerlendirmede ve  uygulama alanında çalışan hemşirelerin de konuyla ilgili bakış açılarını ortaya koymada kullanılabilecek MMBDÖ’nin geçerlilik ve güvenilirliğini Türkiye örnekleminde ortaya koymak bu araştırmanın amacını oluşturmuştur.

GEREÇ VE YÖNTEM

Araştırmanın tipi

Bu çalışma, hemşirelerin maneviyat ve manevi bakım konusunda algılarını değerlendirmek amacıyla geliştirilen “Maneviyat ve Manevi Bakım Dereceleme Ölçeği”nin Türkiye’de geçerlilik ve güvenilirliğini test etmek amacıyla gerçekleştirilmiş metodolojik bir araştırmadır. 

Araştırmanın evren ve örneklemi

Araştırma evrenini, 2004 yılında yedi Hemşirelik Yüksekokulu’nda çalışan ve araştırmanın sınırlılıkları kapsamında yer alan tüm öğretim elemanları oluşturmuştur (N=144). Örneklem seçimine gidilmemiştir. Hemşirelik Yüksekokullarının yöneticilerinin belirttikleri sayılar doğrultusunda yedi okula, araştırmanın açıklandığı formla birlikte 144 anket formu posta ile kapalı zarf içinde gönderilmiştir. Doldurulan anket formları okul yöneticileri tarafından kapalı zarf içinde posta yoluyla araştırmacılara geri gönderilmiştir.  MMBDÖ’nün madde sayısı 17’dir. Ölçek çalışmalarında örneklem hacminin her bir ölçek maddesinin 5-10 katı önerilmektedir (Çimen ve ark.2005). Bu nedenle istenilen kriteri karşılayan akademisyenlerin tümünün araştırma kapsamına alınması planlanmış, ancak gönüllülük, ulaşılamama, eksik veri gibi nedenlerle 80 kişi araştırmaya alınmıştır. Yanıtlama oranı %56’dır.

Araştırmanın sınırlılıkları

 Maneviyat ve manevi bakım konusunun ülkemizde henüz hemşirelik eğitiminde yeterince ele alınıp işlenmemesi yanı sıra, hemşireliğin kuramsal temellerine ilişkin belli bir bilgi temeli olan, doktora derecesine sahip hemşire akademisyenlerin bu araştırma kapsamına alınmasına ve bu kriteri karşılayan  gönüllülerin tümünün araştırmaya alınmasına karar verilmiştir. 

Veri toplama araçları

            Araştırmada kullanılan veri toplama aracı; yaş, medeni durum, akademik ünvan, çalışma yılı, manevi bakım kavramını duyup, duymama, bu kavramlara ders içeriğinde yer verme durumu gibi bilgileri içeren 11 soruluk veri formu ve 17 maddeden oluşan MMBDÖ’den oluşmaktadır. Bu ölçek McSherry, Draper ve Kendric tarafından 2002 yılında geliştirilmiştir. Maneviyat, manevi bakım, dinsellik ve bireysel bakım alt boyutlarından oluşan, beşli puanlama ile yanıtlanan likert tipi bir ölçektir. Maddelerin puanlaması, kesinlikle katılmıyorum “1” den “tamamen katılıyorum” “5” e doğru yapılmaktadır. On üç madde düz, dört madde ters şekilde puanlanmaktadır. Toplam puan ortalamasının 5’e yaklaşması maneviyat ve manevi bakım kavramlarının algılanma düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Orjinal çalışmada ölçeğin Cronbach a değeri 0.64’tür. Yeni geliştirilen bir ölçüm aracı olduğundan bu değer güvenilirlik için kabul edilebilir bir değer olarak yorumlanmıştır  (McSherry ve ark.2002).

Araştırmanın etik yönü

Araştırmanın planlama aşamasında Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Etik Komitesi’nden yazılı izin alınmıştır.

Hemşirelik Yüksekokullarının yöneticilerinden telefonla ve elektronik posta yoluyla gerekli uygulama izinleri alınmıştır.

Ölçeğin kullanımı için McSherry’den elektronik posta yoluyla izin alınmıştır.

Ölçeğin Türkçe’ye çevrilmesi

            Bir ölçeğin başka bir dile çevrilmesi o ölçeği doğasını değiştirir. Bu kaçınılmaz değişim, kavramlaştırma ve anlatım farklılıklarından ileri gelmektedir. Farklılıkların en aza indirilmesi için ölçek maddelerinin titizlikle incelenmesi, çevrilen dilde anlamlı olması için gereken dönüştürmelerin yapılması ve çevrilen dili kullanan bireylerin normlarına göre standardize edilmesi, ölçeğin yeni bir kültüre uyarlanmasında temel oluşturur (Aksayan ve Gözüm 2002). Buradan hareketle MMBDÖ’nin dil çevirisi için öncelikle McSherry’den elektronik posta ile izin alınmıştır. İlk aşamada ölçek, üç hemşire öğretim üyesi tarafından İngilizce’den Türkçe’ye ayrı ayrı çevrilmiştir. Daha sonra araştırmacılar tarafından bu çeviriler değerlendirilerek, ölçeğin Türkçe’si yeniden düzenlenmiştir. Bu form bir dil bilimci uzman tarafından tekrar İngilizce’ye çevrilmiştir. Bu çeviri iki öğretim üyesi tarafından özgün dildeki aslı ile karşılaştırılarak, aslına uymayan maddelerin Türkçeleri yeniden gözden geçirilmiştir. Çevirisi tamamlanan ölçek, hemşirelik alanında beş değişik uzman öğretim üyesi tarafından değerlendirilmiş ve önerileri doğrultusunda ölçeğe son şekli verilmiştir.

Verilerin değerlendirilmesi

            Veriler SPSS programında kodlanarak, tanıtıcı bilgilerin sayı yüzde dağılımları yapılmıştır. Güvenilirlik sınaması iç tutarlılık testleri; bölünmüş ölçek çözümlemesi, Cronbach alfa katsayısı ve madde-toplam puan korelasyonu ile yapılmıştır. Geçerlilik kapsamında  yapı geçerliliği için faktör çözümlemesi kullanılmıştır.

BULGULAR VE TARTIŞMA

            Tanımlayıcı istatistik kapsamında hemşirelik alanında çalışan akademisyen hemşirelerin demografik özellikleri incelendiğinde; Araştırma kapsamındaki yanıtlayıcıların %12.5’i profesör, %17.5’i doçent, %40.0’ı yardımcı doçent, %30.0’ı öğretim görevlisi ve araştırma görevlisidir. Yanıtlayıcıların tümü kadındır. Yarısından fazlası (%55.0) 30-39 yaş grubunda ve evlidir (%67.5). Yanıtlayıcıların hemşirelik deneyimleri uygulama ve eğitim alanı dahil ortalama 18 yıldır±5.75’dir. “Manevi bakım konusunu hiç duydunuz mu?” sorusuna %80’i evet derken, %20’si bu kavramı hiç duymadığını belirtmiştir. Yanıtlayıcıların %45’i maneviyat ve manevi bakım konusunda literatür okumadığını ifade etmiştir. Bunun yanısıra yarısından fazlası (%61.3) hemşirelik eğitiminin öğrenciye manevi bakım sağlamak üzere bilgi ve beceri kazandırmada yetersiz olduğunu vurgulamıştır. “Siz kendi anabilim dalınızda hangi ders konularında manevi bakım konusunu işliyorsunuz?” sorusuna ağırlıklı olarak, psikiyatri hemşireliği, doğum ve kadın hastalıkları hemşireliği ve halk sağlığı hemşireliği anabilim dalı öğretim üyelerinin yanıt vermesi dikkati çekmiştir.

Ölçek Güvenilirlik Analizleri

            Ölçeğin güvenilirliliği iç tutarlılık testleri ile değerlendirilmiştir. İç tutarlılığın dayandığı temel görüş, her ölçme aracının belli bir amacı gerçekleştirmek (bir bütünü oluşturmak) üzere, birbirinden deneysel olarak bağımsız ünitelerden oluştuğu ve bunların bir bütün içinde, bilinen ve birbirine eşit ağırlıklara sahip olduğu varsayımıdır (Karasar 1995). Bir ölçeğin iç tutarlılık güvenilirliğine sahip olduğundan söz edebilmek için, ölçeğin tüm alt bölümlerinin aynı özelliği ölçtüğünü kanıtlamak gerekir (Gözüm ve Aksayan  2002). Bu amaçla MMBDÖ için öncelikle, bölünmüş ölçek çözümlemesinden yararlanılmıştır. Bu yöntem testin iki yarısına ilişkin varyansın (standart sapmanın karesi) eşit ya da çok yakın olması durumunda kullanılmaktadır (Karasar 1995, Gözüm ve Aksayan 2002). MMBDÖ’nün bölünmüş ölçek çözümlemesinde her iki bölümün varyansı (0.16) eşit olduğundan korelasyon sonuçları değerlendirmeye alınmıştır. Buna göre; birinci bölüm için (9 madde) alfa değeri 0.61, ikinci bölüm için 0.63’tür. Ölçeğin tamamı için Spearman-Brown katsayısı 0.75’dir. İç tutarlılık kapsamında hesaplanan Cronbach a katsayısı 0.76 olarak saptanmıştır. Birbiriyle yüksek ilişki gösteren maddelerden oluşan ölçeklerin güvenilirlik katsayıları yüksek olur. Ölçeğin alfa katsayısı ne kadar yüksek olursa bu ölçekte bulunan maddelerin o ölçüde birbiriyle tutarlı ve aynı özelliğin öğelerini yordayan maddelerden oluştuğu varsayılır (Gözüm ve Aksayan 2002). Güvenilirlik katsayısında alt sınır çoğunlukla 0.70 olarak kabul edilmektedir. Alfa katsayısı olabildiğince 1’e yakın olmalıdır (Karasar 1995, Öner 1997, Erefe 2002). MMBDÖ’nin tamamı için elde edilen alfa katsayıları 0.70’in üzerindedir. Bu sonuç kabul edilebilir sınırlar içinde kalmaktadır. Ölçeğin toplam maddelerinin Cronbach alfa güvenilirlik katsayısı orijinal çalışmadan (0.64) daha yüksek bulunmuştur. 

Ölçeği oluşturan maddelerin ölçeğin bütünü ile ne derece ilişkili olduğunu ortaya koyan madde-toplam puan korelasyonu Tablo 1’de gösterilmiştir. 

Tablo 1. MMBDÖ’nin Madde-Toplam Puan Korelasyon Analizi Sonuçları

Ölçekte her madde için elde edilen korelasyon katsayısının yüksek olması, o maddenin amaçlanan davranışı ölçmede etkin ve yeterli olduğunu gösterir. Madde seçiminde kabul edilebilir korelasyon katsayısının 0.25’ten büyük olması önerilmektedir. (Tezbaşaran 1997, Özdamar 2002, Çimen ve ark.2005). MMBDÖ’nde madde toplam puan korelasyonları incelendiğinde, maddelerin korelasyon katsayıları 0.38 ile 0.71 arasında ve a=0.001 önem düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı düzeydedir (p<0.001, Tablo 1). Tüm maddeler toplam puanla yeterli düzeyde korelasyon göstermektedir.

Ölçeğin Geçerlilik Analizleri

Ölçeğin yapı geçerliliğini değerlendirmek amacıyla faktör analizi yapılmıştır. Barlett testi sonucu 366.265 değeri ve p<0.01 düzeyi ile Kaiser-Meyer–Olkin (KMO) örneklem değeri 0.70 olarak gerçekleşmiştir. KMO değeri 0.70-0.79 arasında iyi, 0.60-0.69 arasında orta olarak değerlendirilmektedir. Bu anlamda araştırmada örneklem büyüklüğü kabul edilebilir sınırlar içindedir. Ölçek maddelerine uygulanan temel bileşenler analizi (principal component analizi) sonucunda özdeğeri (eigenvalue) 1’i aşan altı faktör elde edilmiştir. Toplam varyansın %65’ini açıklayan bu faktörlerin varimax rotasyonu sonrasındaki faktör örüntüleri, özdeğerleri ve açıkladıkları varyanslar Tablo 2’de gösterilmiştir. Faktör yükleri için kesme noktası orijinal çalışmada (McSherry ve ark.2002) olduğu gibi 0.30 alınmıştır. Tüm faktör yükleri bu değerin üzerindedir. 

Tablo 2. MMBDÖ’nin Döndürülmüş (Varimax) Temel Bileşenler Analizi Sonuçları

         Özdeğeri 1’den büyük olan altı faktör  bulunduğundan “Maneviyat ve manevi bakım  dereceleme ölçeği” en çok altı faktör grubu altında toplanabilir. Ancak, son faktör grubunda sadece bir maddenin olması diğer faktör gruplarında birbiri ile uyumlu maddelerin dağılmış olması nedeniyle, yamaç eğim grafiği de incelenerek, faktör gruplaması önce dörtlü sonra üçlü olarak sınanmıştır. Bunun sonucunda, maddelerin toplandığı alanlar ve faktör yüklerine göre en uygun çözümlemenin üç faktörlü yapı olduğuna karar verilmiştir.

Şekil 1. MMBDÖ Faktör Analizi Yamaç Eğim Grafiği

         Bu sonuçlar doğrultusunda 17 maddenin üç faktör altında toplam varyansı %45.8 oranında tanımlayarak oluştuğu saptanmıştır. Birinci faktörün tanımladığı varyans %22.5, ikinci faktörün %14.0, üçüncü faktörün %9.3’tür. Tablo 3’de MMBDÖ’nin üç faktörlü döndürülmüş (varimax) temel bileşenler analizi sonrası ortaya çıkan faktör grupları gösterilmiştir. 17 maddelik ölçekte faktör yükü 0.30’un altında olan ve faktörlerdeki en yüksek yük değeri ile bu değerden sonraki en yüksek yük değeri arasındaki farkı 0.10’dan  düşük olan iki madde (3. ve 17. madde) çıkarılmıştır (McSherry ve ark.2002, Bilgin 2003) Benzer şekilde orijinal çalışmada da 3. ve 5. madde olmak üzere iki madde faktör analizi sonucu çıkarılmış, ancak kavramsal olarak ölçekte yer alabileceği görüşü ile ölçeğin son şeklinde bu maddeler yer almıştır.

Tablo 3. MMBDÖ’nin Üç Faktörlü Döndürülmüş (Varimax) Temel Bileşenler Analizi Sonuçları

         Tablo 3’deki bilgilere göre birinci faktörde, 6, 7, 8 , 9, 11, 12, 14. maddelerin, ikinci faktörde 4, 5, 13, 16. maddelerin, üçüncü faktörde 1, 2, 10, 15. maddelerin daha yüksek değerler yüklendikleri görülmektedir. Birinci faktörde yer alan yedi maddenin yük değerleri  .50-.72 arasında , ikinci faktörde yer alan dört maddenin yük değerleri .36 ile .58 arasında,  üçüncü faktörde yer alan dört maddenin faktör yük değerleri .50-.67 arasında değişmektedir. Faktör gruplarının iç tutarlılık katsayıları incelendiğinde, birinci faktör grubunun Cronbach a değeri 0.82, ikinci faktör grubunun 0.55, üçüncü faktör grubunun 0.33’tür. Ölçme aracında kullanılan madde sayısı, elde edilen iç tutarlılık katsayılarını etkilemekte ve madde sayısı az olan ölçeklerde alfa katsayısı gerçek değerden daha küçük çıkmaktadır (Çimen ve ark.2005). Ölçekte ikinci ve üçüncü faktör gruplarında alfa katsayısının birinci gruba göre daha düşük çıkması soru sayısıyla ilişkili olarak düşünülmüştür.

Faktör gruplarının isimlendirilmesi, orijinal çalışmada yer alan dört alt boyuta bağlı kalınarak yapılmıştır. Türkçe’ye çevrilen ölçek  McSherry ve arkadaşlarının çalışmasında belirlediği faktör yapısından farklı biçimde ortaya çıkmış ve iki alt boyutun birleştiği dikkati çekmiştir. Faktör gruplarındaki ölçek maddeleri incelendiğinde, yeni oluşan Türkçe ölçek yapısında, maneviyat ve manevi bakım alt boyutlarının birleşerek tek bir grup oluşturduğu görülmüştür. Bu grupta yer alan 14. madde (Hemşirelerin, hastaların mahremiyetine, onuruna, dinine ve kültürel inançlarına saygı göstererek manevi bakım sağlayabileceklerini düşünüyorum) orijinal çalışmada hem manevi bakım hem de bireysellik faktör grubunda yer almıştır. Dolayısıyla Türkçe faktör yapısında manevi bakım alt boyutuyla uyum gösterdiği düşünülmüştür. Dinsellik faktör grubu orijinal çalışmada bu alt boyutta yer alan tüm maddeleri içerirken, aynı zamanda  “Maneviyatın tanrıya ya da bir üstün güce inanma ve ibadet etme ile ilgili olmadığını düşünüyorum” ifadesinin yer aldığı 5. maddeyi de içermektedir. Bu ifade genelde maneviyat ancak içerikte dinsellik alt boyutunu içerdiğinden bu faktör grubunda yer alması uygun bulunmuştur. Üçüncü faktör grubunda, maneviyatın tanımlanmasında bireyin tekliği, değerleri ve ilişkilerini ortaya koyan bireysel bakım alt boyutuna ilişkin maddelerin yer aldığı belirlenmiştir. Maneviyat ve manevi bakım dereceleme ölçeğinin faktör yapısı McSherry ve arkadaşlarının belirlediği yapı ile tam olarak örtüşmemekle birlikte kavramsal olarak istenilen alt boyutlarla uyum göstermektedir.

SONUÇ VE ÖNERİLER

            Sonuç olarak İngilizce’den Türkçe’ye uyarlanan MMBDÖ’nin geçerlilik ve güvenilirlik düzeyi yeterli bulunmuştur. Bu aşamada, ölçeği geliştiren McSherry ve arkadaşlarının da önerdiği gibi, ölçeğin daha geniş örnekleme gruplarıyla tekrarlı ölçümlerle sınanması daha uygun olacaktır. Ayrıca, ülkemizde konuyla ilgili yapılacak araştırmalarda ölçeğin Türkçe formunun kullanılması durumunda, değerlendirmede alt boyutların ayrı ayrı değil, genel puan üzerinden değerlendirme yapılması önerilebilir. Hemşirelerin ve hemşire öğrencilerin manevi bakım konusunda algılarını ve güçlü/yetersiz kaldıkları konuların belirlenmesinde yararlanılabilir. Bu bilgilerden yararlanarak ders programlarındaki açık fark edilerek, ders programlarında düzenlemelere gidilebilir, eğiticilerin konunun öğretimi için uygun eğitim yöntemlerine başvurmalarına fırsat verebilir. Konunun kalitatif çalışmalarla da incelenmesi önerilebilir.

KAYNAKLAR

1.     Aksayan S, Gözüm S (2002). Kültürlerarası ölçek uyarlaması için rehber I: Ölçek uyarlama aşamaları ve dil uyarlaması, Hemşirelik Araştırma Geliştirme Dergisi, 4:1, 9-14.

2.     Baldacchino D, Draper P (2002). Spiritual coping strategies: a review of the nursing research literature, Journal of Advanced Nursing, 34: 6, 833-841.

3.     Bilgin L (2003). Sendikaya bağlılık ölçeğinin Türkçe uyarlaması, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5:4, 12-31.

4.     Cox T (2003). Theory and examplars of advanced practice spiritual intervention, Complemantary Therapies In Nursing and Midwifery, 9:1, 30-34.

5.     Çimen S, Bahar Z, Öztürk C, Bektaş M (2005). AIDS Tutum Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması, Zonguldak Sağlık Yüksekokulu Sağlık Eğitim Araştırma Dergisi, 1:1, 1-12.

6.     Erefe İ (2002). Veri toplama araçlarının niteliği. (içinde) Erefe İ (ed.) Hemşirelikte araştırma ilke süreç ve yöntemleri, İstanbul: Odak Ofset, 169-188.

7.     Georgesen J, Dungan J (1996). Managing spiritual distress in patients with advanced cancer pain, Cancer Nursing, 19:5, 376-383.

8.     Govier I (2000). Spiritual care in nursing: a systematic approach, Nursing Standard, 14:17,  32-36.

9.     Gözüm S, Aksayan S (2002). Kültürlerarası ölçek uyarlaması için rehber II: Psikometrik özellikler ve kültürlerarası karşılaştırma,  Hemşirelik Araştırma Geliştirme Dergisi, 4:2, 9-20.

10. Hutchinson M (1997) Healing The Whole Person: The Spiritual Dimension Of Holistic Care, http://members.tripod.com/~Marg_Hutchison/nurse-4.html, (erişim;15.05.2003)

11. Karasar N (1995). Bilimsel araştırma yöntemi , 7.Basım, Sim Matbaası, Ankara.

12. McSherry W, Draper P, Kendrick D (2002). The Construct validity of a rating scale designed to assess spirituality and spiritual care, International Journal of Nursing Studies,  39, 723-734.

13. Narayanasamy A (2001). A critical incident study of nurses’ responses to the spiritual needs of their, Journal of Advanced Nursing, 33:4, 446-455.

14. Nucero M (2005) Nurses’ perception of spiritual care and nurses’ spiritual activitity, http://stti.confex.com/stti/bcscience38/techprogram/paper_24986.htm, erişim:15.06.2005

15. Oldnall A. (1996). A Critical analysis of nursing: meeting the spiritual needs of patients, Journal of Advanced Nursing, 23, 138-144.

16. Öner N (1997). Türkiye’de kullanılan psikolojik testler, bir başvuru kaynağı, 3. Basım, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Matbaası, 3-39.

17. Özdamar K (2002). Paket programlar istatistiksel veri analizi, 4.Baskı, Eskişehir:Kaan Kitapevi, 661-673.

18. Ross  L (1994). Spiritual aspects of nursing, Journal of Advanced Nursing , 19:1, 439-447

19. Salladay SA, Shelly J (1997). Spirituality in nursing theory and practice for Christion bioethics, Christian Bioethics, 3:1, 20-38.

20. Stranahan S (2001). Spiritual perception, attitudes about spiritual care practices among nurse practitioners, Western Journal of Nursing Research, 23:1, 90-104.

21. Tezbaşaran A (1997). Likert tipi ölçek geliştirme kılavuzu, 2.Baskı, Ankara:Türk Psikologlar Derneği yayınları, 19-51.