ENGELLİLERİN HAKLARINA DAİR SÖZLEŞME
BAŞLANGIÇ
Bu Sözleşme’ye Taraf
Devletler,
(a) Birleşmiş Milletler
Şartı’nda ilan edilmiş olan ve insanlık ailesinin tüm mensuplarının
doğuştan sahip oldukları onuru, değeri, eşit ve devredilmez hakları
dünyada özgürlüğün, adalet ve barışın temeli olarak kabul eden ilkeleri
anımsayarak,
(b) Birleşmiş
Milletler’in, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve İnsan Haklarına
İlişkin Uluslararası Sözleşmeler ile, herkesin herhangi bir ayrımcılığa
uğramaksızın, bu belgelerde tanınan hak ve özgürlüklere sahip olduğunu
kabul ve ilan ettiğini göz önünde bulundurarak,
(c) Tüm insan
haklarının ve temel özgürlüklerin evrenselliğini, bölünmezliğini,
bütüncüllüğünü ve bağlılığı ve engellilerin bu haklardan ayrımcılığa
uğramaksızın yararlanmalarının güvence altına alınması gerektiğini
yeniden onaylayarak,
(d) Ekonomik, Sosyal ve
Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’yi, Medeni ve Siyasi
Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’yi, Her Türlü Irk Ayrımcılığının
Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme’yi, Kadınlara Karşı
Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesine Dair Uluslararası Sözleşme’yi,
İşkence ve Diğer Zalimane Gayri insani veya Küçültücü Muamele veya
Cezaya Karşı Sözleşme’yi, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’yi ve Tüm Göçmen
İşçilerin ve Aile Fertlerinin Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme’yi
anımsayarak,
(e) Engelliliğin
verilen bir kavram olduğunu ve engelliliğin sakat kişilerin, onların
diğer bireyler ile birlikte eşit bir temelde topluma tam ve etkili
katılmalarına olanak tanımayan tutumlar ve çevre koşullarla
etkileşiminden kaynaklandığını tanıyarak
(f) Engelliler için
Dünya Eylem Programı ve Sakatlar için Fırsat Eşitliği Konusunda Standart
Kurallar’da yer alan ilke ve politika önerilerinin engellilere fırsat
eşitliği sağlanmasına yönelik ulusal, bölgesel ve uluslararası seviyede
politikaların, planların, programların ve eylemlerin geliştirilmesi,
tasarlanması ve değerlendirilmesine katkısını göz önünde bulundurarak,
(g) Engelliliğe ilişkin
konuların sürdürülebilir kalkınmayla ilgili stratejilerin ayrılmaz bir
parçası olarak ele alınmasının önemini vurgulayarak,
(h) Engelli olduğu için
bir kişinin ayrımcılığa uğramasının kişinin doğuştan sahip olduğu onuru
ve değeri ihlal ettiğini de göz önünde bulundurarak,
(i) Buna ek olarak
engellilerin çeşitliliğini tanıyarak,
(j) Daha yoğun bir
desteğe ihtiyacı olan engelliler dahil olmak üzere, tüm engellilerin
insan haklarının güçlendirilmesi ve korunması gerektiğini göz önünde
bulundurarak,
(k) Çeşitli belgelere
ve yükümlülüklere rağmen engellilerin toplumun eşit üyeleri olarak
topluma katılımda engellerle karşılaşmaya devam ettiklerini ve dünyanın
her yerinde insan haklarının ihlal edildiğini dikkate alarak,
(l) Tüm ülkelerde,
özellikle gelişmekte olan ülkelerde, engellilerin yaşam koşullarının
geliştirilmesinde uluslararası işbirliğinin önemini tanıyarak,
(m) Engellilerin
toplumun refah ve çeşitliliğine yaptıkları ve yapabilecekleri katkıyı ve
engellileri insan haklarını ve temel özgürlükleri tam kullanmaya ve
topluma tam katılmaya teşvik etmenin, onların topluma ait oldukları
hissine sahip olmalarını sağlayacağını, toplumun insani, sosyal ve
ekonomik yönden kalkınmasına ve yoksulluğun azalmasına katkıda
bulunacağını tanıyarak,
(n) Kendi seçimlerini
yapma özgürlüğü dahil olmak üzere engellilerin bireysel özerkliğinin ve
bağımsızlığının önemini kabul ederek,
(o) Engellilerin
kendilerini doğrudan ilgilendiren ve diğer politika ve programların
karar alma süreçlerine etkin olarak katılabilmeleri gerektiğini dikkate
alarak,
(p) Irk, renk,
cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka fikir, ulusal, etnik veya
toplumsal köken, mülkiyet, doğum, yaş veya başka bir statü bakımından
birden fazla nedene dayalı olarak veya ağır ayrımcılığa uğrayan
engellilerin karşılaştığı zor koşulları dikkate alarak,
(q) Engelli kadınların
ve kızların hem ev içinde hem de ev dışında şiddete uğramaya,
yaralanmaya veya istismara, ihmale, ihmalkar muameleye, kötü muameleye
veya sömürüye karşı daha büyük bir risk altında olduklarını göz önünde
bulundurarak,
(r) Engelli çocukların
diğer çocuklarla eşit bir şekilde tüm insan haklarından ve temel
özgürlüklerden tam olarak yararlanması gerektiğini kabul ederek ve Çocuk
Hakları Sözleşmesi’ne Taraf Devletlerin üstlendiği yükümlülükleri
anımsayarak, (s) Engellilerin insan hak ve temel özgürlüklerinden tam
yararlanmasını teşvike yönelik çabaların toplumsal cinsiyet perspektifi
içermesi gerektiğini vurgulayarak,
(t) Engellilerin
çoğunluğunun yoksulluk koşullarında yaşadığının altını çizerek ve bu
bakımdan, yoksulluğun engelliler üzerindeki olumsuz etkisine dikkat
çekmenin kritik önemini kabul ederek,
(u) Şart’ta yer alan
amaç ve ilkelere tam saygı üzerine kurulu barış ve güvenlik ortamının ve
uygulanabilir insan hakları belgelerine riayet edilmesinin, özellikle
silahlı çatışma ve yabancı işgali halinde engellilerin tam korunması
için vazgeçilmez olduğunu aklında tutarak,
(v) Fiziksel, sosyal,
ekonomik ve kültürel çevreye, sağlık ve eğitim hizmetlerine, bilgiye ve
iletişime erişimin engellilerin tüm insan haklarından ve temel
özgürlüklerden tam yararlanmasını sağlamadaki önemini kabul ederek,
(w) Bireyin, diğer
bireylere ve ait olduğu topluma karşı görevleri bulunduğunun ve bu
bireyin, Uluslararası İnsan Hakları Manzumesi’nde tanınan hakların
güçlendirilmesi ve bu haklara riayet edilmesi için çaba gösterme
yükümlülüğü altında olduğunun farkında olarak,
(x) Engellilerin
haklarını ve onurunu güçlendiren ve koruyan kapsamlı bir uluslararası
sözleşmenin engellilerin ağır sosyal dezavantajlarının ortadan
kaldırılmasına ve onların medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel
ortamlara eşit fırsatlarla katılımının teşvik edilmesine, hem gelişen
hem de gelişmekte olan ülkelerde önemli bir katkı sağlayacağına ikna
olarak,
(y) Engellinin toplumun
doğal ve temel birimi olduğuna ve toplum ve devlet tarafından korunmaya
hakkı olduğuna ve engellilerin ve aile üyelerinin, engellilerin
haklarını tam ve eşit kullanabilmesini sağlamak için gerekli korumayı ve
desteği almaları gerektiğine ikna olarak
Aşağıdaki hükümler
üzerinde anlaşmışlardır:
1. MADDE - AMAÇ
Bu Sözleşme’nin amacı,
engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde
yararlanmasını teşvik etmek, korumak ve sağlamak ve doğuştan sahip
oldukları onura saygıyı güçlendirmektir. Engelli kişiler, çeşitli
engellerle karşılaşmaları halinde diğerleriyle eşit bir şekilde topluma
tam ve etkili şekilde katılmalarını engelleyen uzun süreli fiziksel,
zihinsel, ruhsal ve duyusal sakatlığı olan kişilerdir.
MADDE 2 - TANIMLAR
Bu Sözleşme’nin
amaçları açısından;
”İletişim”,
erişilebilir bilgi ve iletişim teknolojisi dahil dilleri, metin
gösterimini, Braille alfabesi kullanarak ve dokunarak iletişimi, büyük
harflerle baskıyı, yazılı, işitsel ve erişilebilir çoklu medyayı, sade
dili, insan okuyucusunu, beden dilini, diğer tür ve biçemdeki ve farklı
araçlarla gerçekleşen iletişimi içermektedir.
“Dil” sözlü
dili, işaret dilini ve sözlü olmayan diğer dilleri kapsar
“Engelliğe dayalı
ayrımcılık” siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka
herhangi bir alandaki tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin diğerleri
ile eşit bir şekilde kullanılması veya bunlardan yararlanılması imkanını
ortadan kaldıran veya bunu engelleyen her türlü ayrımın, dışlamanın veya
kısıtlamanın engelliğe dayalı olarak yapılmasıdır. Engelliliğe dayalı
ayrımcılık, makul uyumlaştırmanın yapılmaması dahil her türlü
ayrımcılığı kapsar.
“Makul
uyumlaştırma”, engellilerin tüm insan haklarını ve temel
özgürlüklerini diğerleriyle eşit şekilde kullanmasını veya bunlardan
yararlanmasını sağlamak üzere somut durumda ihtiyaç duyulan, ölçüsüz
veya aşırı bir yük getirmeyen, gerekli ve uygun değişiklik ve
uyarlamaları ifade eder.
“Evrensel tasarım”
ve “kapsayıcı tasarım”, ürünlerin, çevrenin, programların ve
hizmetlerin özel bir tasarıma veya uyarlanmaya gerek duyulmaksızın,
mümkün olduğunca herkes tarafından kullanılabileceği şekilde
tasarlanmasıdır. Evrensel tasarım” ve “kapsayıcı tasarım”, gerek
duyulduğu takdirde özel engelli grupları için yardımcı cihazların
tasarımını da kapsamaktadır.
MADDE 3- GENEL
İLKELER
Bu Sözleşme’nin
ilkeleri şunlardır:
(a) Kendi seçimlerini
yapma özgürlükleri ve bağımsızlıkları da dahil olmak üzere, kişilerin
doğuştan sahip oldukları onura ve bireysel özerkliklerine saygı
gösterilmesi;
(b) Ayrımcılık
yapılmaması;
(c) Topluma tam ve
etkili katılım ve dahil olma;
(d) Farklılıklara saygı
gösterilmesi ve engelliliğin insan çeşitliliğinin ve insanlığın bir
parçası olarak kabul edilmesi;
(e) Fırsat eşitliği;
(f) Erişilebilirlik;
(g) Kadın ve erkek
arasında eşitlik;
(h) Engelli çocukların
gelişen kapasitelerine saygı duyulması ve engelli çocukların kendi
kimliklerini koruyabilmeleri için haklarına saygı duyulması.
MADDE 4- GENEL
YÜKÜMLÜLÜKLER
1. Taraf Devletler,
engelliliğe dayalı herhangi bir ayrımcılık yapılmaksızın bütün
engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin tam olarak hayata
geçirilmesini sağlama ve hak ve özgürlükleri güçlendirme sorumluluğu
altındadır. Bu amaçla, taraf Devletler şunları taahhüt etmektedir:
(a) Bu Sözleşme’de
tanınan hakların uygulanması için gerekli tüm yasal, idari ve diğer
tedbirleri almayı;
(b) Engelliler
aleyhinde ayrımcılık teşkil eden yürürlükteki hukuk kurallarını,
düzenlemeleri, gelenekleri ve uygulamaları değiştirmek veya ortadan
kaldırmak için gerekli olan, yasama faaliyetleri dahil uygun tüm
tedbirleri almayı;
(c) Tüm politika ve
programlarda engellilerin insan haklarının korunmasını ve
güçlendirilmesini dikkate almayı;
(d) Bu Sözleşmeyle
bağdaşmayan herhangi bir eylemde veya uygulamada bulunmaktan kaçınmayı
ve kamu otoritelerinin ve kurumlarının bu Sözleşme’ye uygun
davranmalarını sağlamayı;
(e) Herhangi bir kişi,
örgüt veya özel teşebbüs tarafından engelliliğe dayalı ayrımcılık
yapılmasını bertaraf etmek için uygun tüm tedbirleri almayı;
(f) Standartlar ve
kılavuz ilkelerin geliştirilmesinde evrensel tasarımdan yararlanılması
ve engellilerin özel ihtiyaçlarını karşılamak üzere evrensel olarak
tasarlanmış ve mümkün olduğu ölçüde asgari değişikliği ve az maliyeti
gerektiren ürünlerin, hizmetlerin, ekipmanın ve tesislerin
araştırılmasını, geliştirilmesini, mevcudiyetini ve kullanılabilirliğini
sağlamayı veya desteklemeyi;
(g) Maliyeti
karşılanabilir teknolojilere öncelik vererek, bilgi ve iletişim
teknolojileri, harekete yardımcı araçlar, yardımcı teknolojiler dahil
engellilere uygun yeni teknolojilerin araştırılmasını, geliştirilmesini,
mevcudiyetini ve kullanılabilirliğini sağlamayı veya desteklemeyi;
(h) Engellilere yeni
teknolojiler dahil harekete yardımcı araçlara, yardımcı teknolojilere ve
beraberinde yardımcı, destekleyici hizmetlere ve tesislere ilişkin
erişilebilir bilginin sağlanması,
(i) Engellilerle
çalışan profesyonellerin ve personelin bu Sözleşme’de tanınan haklara
ilişkin eğitiminin güçlendirilmesi ve böylelikle bu haklarla güvence
altına alınan desteğin ve hizmetlerin daha iyi sağlanması;
2. Ekonomik, sosyal ve
kültürel haklara ilişkin olarak her taraf Devlet, kaynakları ölçüsünde
azami tedbirler almayı ve gerektiğinde uluslararası işbirliği
çerçevesinde, bu haklardan tam yararlanmanın aşamalı olarak sağlanması
için, bu Sözleşme’de yer alan ve uluslararası hukuka göre derhal
uygulanabilen yükümlülükleri yerine getirmeyi taahhüt eder.
3. Taraf Devletler, bu
Sözleşme’yi yürürlüğe koyacak yasaların ve politikaların gelişimi ve
uygulanmasında ve engellilere ilişkin diğer karar alma süreçlerinde,
engelli çocuklar dahil engellilere onları temsil eden örgütler
aracılığıyla sık sık danışacaklar ve onları etkin bir şekilde sürece
dahil edeceklerdir.
4. Bu Sözleşme’deki
hiçbir hüküm, engellilerin haklarının sağlanması bakımından daha
elverişli olan ve taraf Devlet’in yasalarında veya Devlet için
yürürlükte bulunan uluslararası hukuk kurallarında bulunan hükümleri
etkilemeyecektir.
Taraf Devletlerden
herhangi birinin, hukuka, sözleşmelere, hukuki düzenlemelere, geleneğe
uygun olarak tanınmış veya yürürlüğe girmiş temel insan haklarından
herhangi birini, mevcut Sözleşme’nin bu hakları tanımadığı veya daha dar
kapsamlı olarak tanıdığı gerekçesiyle kısıtlaması veya kısmen
değiştirmesi mümkün değildir.
5. Bu Sözleşme’nin
hükümleri, herhangi bir kısıtlamaya veya istisnaya tabi olmaksızın
federal devletlerin bütün bölgelerinde uygulanacaktır.
MADDE 5- EŞİTLİK VE
AYRIMCILIK YASAĞI
1. Taraf Devletler,
herkesin hukuk önünde eşit olduğunu ve ayrımcılığa uğramaksızın herkesin
hukuk tarafından eşit korunmaya ve hukuktan eşit yararlanmaya hakkı
olduğunu kabul eder.
2. Taraf Devletler,
engelliliğe dayalı her türlü ayrımcılığı yasaklayacak ve engellilerin
herhangi bir nedene dayalı ayrımcılığa karşı eşit ve etkili şekilde
korunmasını güvence altına alacaktır.
3. Taraf Devletler,
eşitliği sağlamak ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak üzere engellilere
yönelik makul uyumlaştırmanın yapılması için gerekli tüm adımları
atacaktır.
4. Engellilerin fiili
eşitliğini hızlandırmak veya sağlamak için gerekli özel tedbirler, bu
Sözleşme bakımından ayrımcılık sayılmayacaktır.
MADDE 6- ENGELLİ
KADINLAR
1. Taraf Devletler,
engelli kadın ve kız çocuklarının birden fazla nedene dayalı ayrımcılığa
maruz kaldığını kabul eder ve bu bakımdan tüm insan hak ve temel
özgürlüklerinden tam ve eşit yararlanmalarını sağlamaya yönelik
tedbirleri alırlar.
2. Taraf Devletler,
kadınların tam gelişimini, ilerlemesini ve güçlenmesini ve bu
Sözleşme’de belirtilen insan hak ve temel özgürlüklerini kullanmalarını
ve bunlardan yararlanmalarını sağlamak için tüm gerekli tedbirleri
alacaktır.
MADDE 7- ENGELLİ
ÇOCUKLAR
1. Taraf Devletler,
engelli çocukların diğer çocuklarla eşit bir şekilde tüm insan hak ve
temel özgürlüklerinden tam olarak yararlanmasını sağlamak için gerekli
tüm tedbirleri alacaktır.
2. Engelli çocuklarla
ilgili tüm eylemlerde, çocuğun üstün yararının gözetilmesine öncelik
verilecektir.
3. Taraf Devletler,
engelli çocukların diğer çocuklarla eşit bir şekilde kendilerini
etkileyen her konuda görüşlerini serbestçe ifade etme hakkına sahip
olmasını, yaşlarına ve olgunluk seviyelerine göre görüşlerine önem
verilmesini ve bu hakkın tanınması için engellerinin çeşidine ve
yaşlarına uygun destek sunulmasını sağlayacaktır.
MADDE 8- BİLİNÇ
YÜKSELTME
1. Taraf Devletler,
(aşağıdaki amaçları gerçekleştirmek için) acil, etkili ve uygun
tedbirler almayı taahhüt ederler.
(a) Aile dahil,
toplumun her kesiminde engellilere ilişkin bilinç yükseltmek ve
haklarına ve onurlarına saygı duyulmasını teşvik etmek;
(b) Yaşamın her
alanında, engellilere yönelik, klişelerle, önyargılarla, zarar verici
uygulamalarla, cinsiyet ve yaş temelli ayrımcı davranışlarla mücadele
etmek;
(c) Engellilerin
kapasiteleri ve katkıları hakkındaki farkındalık yaratmak.
2. Bu amaca yönelik
tedbirler aşağıdakileri içermektedir:
(a) Toplumda bilinç
yaratmaya yönelik etkili kampanyalarının tasarlanması, başlatılması ve
sürdürülmesi:
(i) Engellilerin
haklarının kabuledilebilirliği konusunda toplumun eğitilmesi;
(ii) Engellilere
yönelik olumlu yaklaşımların ve sosyal farkındalığın güçlendirilmesi;
(iii) Engellilerin
becerilerinin, meziyetlerinin, yeteneklerinin işyerlerine ve iş
piyasasına katkılarının tanınmasını teşvik etmek;
(b) Erken yaştan
itibaren tüm çocuklar dahil olmak üzere eğitim sisteminin tüm
aşamalarında engellilerin insan haklarına saygıyla yaklaşılmasını teşvik
etmek;
(c) Engellilerin tüm
medya organlarında, bu Sözleşme’nin amacına uygun bir yaklaşımla tasvir
edilmesini cesaretlendirmek;
(d) Engellilere ve
haklarına ilişkin bilinçlendirici eğitim programlarının teşvik
edilmesi.
MADDE 9-
ERİŞEBİLİRLİK
1. Taraf Devletler,
engellilerin bağımsız yaşamalarının ve toplumun tüm alanlarına tam
katılımının sağlanması ve engellilerin diğerleriyle eşit bir şekilde
fiziksel çevreye, ulaşıma, bilgi ve iletişim teknolojisi ve sistemi
dahil bilgiye ve iletişime, hem kırsal hem de kentsel bölgelerde halka
açık olan veya halka sunulan diğer tesislere ve hizmetlere erişiminin
sağlanması için uygun tedbirleri almalıdır. Bu tedbirler erişime yönelik
engellerin tespitini ve ortadan kaldırılmasını da içermelidir. Bu
tedbirler aşağıda belirtilen yerler ve hizmetler bakımından da
geçerlidir:
(a) Binalar, yollar,
ulaşım araçları ve okullar, evler, sağlık tesisleri ve işyerleri dahil
diğer kapalı ve açık tesisler;
(b) Elektronik
hizmetler ve acil hizmetler de dahil olmak üzere, bilgi ve iletişim
araçları ve diğer hizmetler.
2. Taraf Devletler,
ayrıca aşağıdakileri gerçekleştirmek için uygun tedbirler almalıdır:
(a) Kamuya açık olan
veya kamuya sunulan tesis ve hizmetlere erişime ilişkin asgari standart
ve kılavuz ilkeler geliştirmek, ilan etmek ve bunların uygulanmasını
izlemek;
(b) Kamuya açık
tesisleri işleten veya kamuya hizmet sunan özel teşebbüslerin,
engellilerin erişebilirliğini her açıdan dikkate almalarını sağlamak;
(c) Engellilerin
karşılaştığı erişim sorunlarına yönelik olarak ilgili kişileri eğitmek;
(d) Kamuya açık
binalarda ve diğer tesislerde Braille ve anlaşılması kolay formda
işaretleme sağlamak;
(e) Kamuya açık
binalara ve tesislere erişimi kolaylaştırmak için rehberler, okuyucular
ve profesyonel işaret dili tercümanları dahil çeşitli canlı yardımları
ve vasıtaları sağlamak;
(f) Engellilerin
bilgiye erişimini sağlamak için, onlara uygun yollarla yardım ve destek
sunulmasını teşvik etmek;
(g) Engellilerin
internet dahil olmak üzere yeni bilgi ve iletişim teknolojilerine ve
sistemlerine erişimini teşvik etmek;
(h) Erişilebilir bilgi
ve iletişim teknolojileri ve sistemlerinin tasarımını, geliştirilmesini
ve dağıtılmasını ilk aşamadan başlayarak teşvik etmek ve böylelikle bu
teknoloji ve sistemlere asgari maliyetle ulaşılabilmesini sağlamak.
MADDE 10- YAŞAMA
HAKKI
Taraf devletler, her
insanın doğuştan gelen yaşama hakkına sahip olduğunu yeniden
onaylamaktadır ve engellilerin bu haktan etkili ve diğerleriyle eşit bir
şekilde yararlanmalarını sağlayacak gerekli tüm tedbirleri almalıdır.
MADDE 11- RİSK
DURUMLARI VE İNSANİ AÇIDAN ACİL DURUMLAR
Taraf Devletler,
silahlı çatışma halleri, insani açıdan acil durumlar ve doğal afetler
dahil risk durumlarında engellilerin korunmasını ve güvenliğini sağlamak
için insancıl hukuk ve uluslararası insan hakları hukuku dahil
uluslararası hukuk çerçevesindeki yükümlülüklerini yerine getirmek için
gerekli tüm tedbirleri almalıdır.
MADDE 12- YASA
ÖNÜNDE EŞİT TANINMA
1. Taraf Devletler,
engellilerin bulundukları her yerde kişi olarak tanınma hakkı olduğunu
yeniden onaylamaktadır.
2. Taraf Devletler,
engellilerin yaşamın tüm alanlarında diğerleriyle eşit bir şekilde hak
ehliyetine sahip olduğunu kabul eder.
3. Taraf Devletler,
engellilerin hak ehliyetlerini kullanırken gereksinim duyabilecekleri
desteği alabilmeleri için uygun tedbirleri almalıdır.
4. Taraf Devletler, hak
ehliyetinin kullanılmasına ilişkin tüm tedbirlerin, uluslararası insan
hakları hukukuna uygun şekilde istismarı önleyici uygun ve etkili
güvenceler sağlamasını garanti etmelidir. Söz konusu güvenceler, hak
ehliyetinin kullanılmasına ilişkin tedbirlerin kişinin haklarına,
iradesine ve tercihlerine saygılı olmasını, çıkar çatışmasından bağımsız
olmasını, kişinin iradesine haksız bir müdahalede bulunmamasını, kişinin
koşulları bakımından ölçülü olmasını ve bu koşulları gözetmesini, mümkün
olan en kısa sure için uygulanmasını, yetkili, bağımsız ve tarafsız bir
merci veya yargı organı tarafından sürekli olarak gözden geçirilmesini
sağlamalıdır. Bu güvenceler, söz konusu tedbirlerin kişinin haklarını ve
çıkarlarını etkilediği derecede ölçülü olmalıdır.
5. Taraf Devletler, bu
maddenin hükümleri çerçevesinde, engellilerin mülk edinme veya mirasa
hak kazanma, mali işlerini kontrol etme ve banka kredilerine, ipoteklere
ve diğer mali kredilere erişim bakımından eşit haklara sahip olmasını
sağlamak için uygun ve etkili tüm tedbirleri almalı ve engellilerin
mülklerinden keyfi olarak mahrum bırakılmamasını sağlamalıdır.
MADDE 13- ADALETE
ERİŞİM
1. Taraf Devletler,
engellilerin diğerleriyle eşit bir şekilde adalete etkili erişimini
sağlamalıdır. Bunun için usuli ve yaşa uygun uyumlaştırmalar yapılmalı
ve soruşturma ve diğer hazırlık aşamaları dahil tüm hukuki işlemlerde
tanıklık etmeleri dahil doğrudan ve dolaylı olarak katılımları
kolaylaştırılmalıdır.
2. Taraf Devletler,
engellilerin adalete etkili bir şekilde erişimini sağlamayı
kolaylaştırmak için, polis ve cezaevi personeli dahil adalet sistemi
içerisinde çalışanların gerekli eğitimi almalarını sağlamalıdır.
MADDE 14 - KİŞİ
ÖZGÜRLÜĞÜ VE GÜVENLİĞİ
1. Taraf Devletler,
engellilerin diğerleriyle eşit bir şekilde aşağıdaki haklardan
yararlanmasını sağlayacaktır:
(a) Kişi özgürlüğü ve
güvenliği hakkından yararlanma hakkı;
(b) Özgürlüklerinden
hukuka aykırı veya keyfi bir şekilde mahrum bırakılmamaları, özgürlüğün
kısıtlandığı hallerin hukuka dayalı olması ve engelliliğin, hiçbir
koşulda özgürlüğün kısıtlanmasının gerekçesi olarak gösterilmemesi.
2. Taraf Devletler,
engelliler eğer herhangi bir süreç sonunda özgürlüklerinden mahrum
edildiyse; bunun diğerleriyle eşit bir şekilde yapılmasını; uluslararası
insan hakları hukukuna uygun olarak engellilerin güvencelere sahip
olmasını ve engellilerin, makul uyumlaştırmaya ilişkin hükümler dahil
olmak üzere Sözleşme’nin hedeflerine ve ilkelerine uygun muamele
görmesini sağlamalıdır.
MADDE 15- İŞKENCEYE
VEYA ZALİMANE, İNSANLIK DIŞI VEYA AŞAĞILAYICI MUAMELEYE VEYA CEZAYA
MARUZ KALMAMAK
1. Hiç kimse, işkenceye
veya zalimane, insanlıkdışı veya aşağılayıcı muameleye veya cezaya maruz
kalmamalıdır. Özellikle, hiç kimse rızası alınmaksızın tıbbi veya
bilimsel deneye tabi tutulmamalıdır.
2. Taraf Devletler,
engellilerin işkenceye veya zalimane, insanlıkdışı veya aşağılayıcı
muameleye veya cezaya karşı diğerleriyle eşit bir şekilde korunmasını
sağlamak için, etkili tüm yasal, idari, yargısal ve diğer tedbirleri
almalıdır.
MADDE 16- SÖMÜRÜYE,
ŞİDDETE VE İSTİSMARA MARUZ KALMAMAK
1. Taraf Devletler,
engellileri evin içinde ve dışında sömürünün, şiddetin ve istismarın
bunların cinsiyete yönelmiş hali dahil her biçiminden korumak için uygun
tüm yasal, idari, sosyal, eğitsel ve diğer tedbirleri almalıdır.
2. Taraf Devletler,
engellilere, ailelerine, onların bakımını sağlayanlara cinsiyete ve yaşa
uygun yardım ve destek sağlayarak, sömürü, şiddet ve istismar
vakalarının nasıl önleneceğine, tespit edileceğine ve bildirileceğine
dair bilgi ve eğitim vererek sömürünün, şiddetin ve istismarın her
biçimini önleyici uygun tüm tedbirleri almalıdır. Taraf Devletler,
koruma hizmetlerinin yaş, cinsiyet ve engellilik konularına duyarlı
olmalarını sağlamalıdır.
3. Taraf Devletler,
sömürünün, şiddetin ve istismarın her biçimini önlemek için engellilere
hizmet etmeye yönelik tüm tesislerin ve programların bağımsız merciler
tarafından etkili bir şekilde denetlenmesini sağlamalıdır.
4. Taraf Devletler,
koruyucu hizmetlerin sunulması sırasında gerçekleşenler dahil olmak
üzere, sömürünün, şiddetin veya istismarın herhangi bir biçiminin
mağduru olan engellilerin fiziksel, zihinsel ve psikolojik olarak
iyileşmesi, rehabilitasyonu ve sosyal açıdan yeniden bütünleşmesini
sağlayıcı uygun tüm tedbirleri almalıdır.Söz konusu iyileşme ve yeniden
bütünleşme kişinin sağlığına, öz saygısına, onuruna, özerkliğine
kavuşmasını sağlamalı ve yaşa ve cinsiyete ilişkin özel ihtiyaçlarını
dikkate almalıdır.
5. Taraf Devletler,
engellilere karşı sömürü, şiddet ve istismar vakalarının teşhisini,
soruşturulmasını ve gerekli hallerde kovuşturulmasını sağlamak için
kadın ve çocuk merkezli yasa ve politikalar dahil etkili yasa ve
politikaları yürürlüğe koymalıdır.
MADDE 17- KİŞİNİN
BÜTÜNLÜĞÜNÜN KORUNMASI
Engelli her kişi, beden
ve ruh bütünlüğüne diğerleriyle eşit bir şekilde saygı duyulması hakkına
sahiptir.
MADDE 18- SEYAHAT
ÖZGÜRLÜĞÜ VE UYRUKLUK
1. Taraf Devletler,
engellilerin diğerleriyle eşit bir şekilde seyahat ve ikametgahını seçme
özgürlüğüne ve uyrukluk hakkına sahip olduğunu kabul etmeli; ve
engellilerin aşağıdaki haklarını sağlamalıdır.
(a) Uyrukluk kazanma ve
değiştirme hakkının olması ve keyfi olarak veya engelli olması nedeniyle
uyrukluktan mahrum bırakılmaması;
(b) Kişinin engelli
olması nedeniyle uyrukluğuna veya kimliğine ilişkin diğer belgeleri elde
etme, bu belgelere sahip olma ve bu belgeleri kullanma veya seyahat
özgürlüğünden yararlanmasını kolaylaştırmak için gerekli olabilecek
göçmenlik işlemleri gibi süreçlerden yararlanma olanağından mahrum
bırakılmaması;
(c) Kendi ülkesi dahil
herhangi bir ülkeden ayrılma özgürlüğünün olması;
(d) Kendi ülkesine
girme hakkından engelli olmasına dayanılarak veya keyfi olarak mahrum
bırakılmaması.
2. Engelli çocuklar
doğum sonrasında derhal nüfusa kaydedilmeli ve doğuştan isim edinme,
uyrukluk kazanma ve mümkün olduğu ölçüde kendi ebeveynlerini bilme ve
onlar tarafından bakılma hakkına sahip olmalıdır.
MADDE 19- BAĞIMSIZ
YAŞAMA VE TOPLUMA DAHİL OLMA
Bu Sözleşmeye taraf
Devletler, tüm engellilerin diğerleriyle eşit seçeneklere sahip olarak
toplum içinde yaşama hakkına sahip olduğunu kabul etmektedir ve
engellilerin bu haktan tam olarak yararlanmalarını ve topluma tam dahil
olmalarını ve katılmalarını kolaylaştırmak için etkili ve gerekli
tedbirleri almalıdır. Bunun için aşağıda belirtilenler sağlanacaktır:
(a) Engelliler,
diğerleriyle eşit bir şekilde ikametgahlarını ve nerede ve kiminle
yaşayacaklarını seçme imkanına sahiptirler ve özel bir yaşama düzenine
zorlanamazlar;
(b) Engellilerin,
kişisel destek dahil olmak üzere, toplum içinde yaşamak ve topluma dahil
olmak için ihtiyaç duydukları, konut içi, kurum içi ve diğer toplumsal
destek hizmetlerine erişimi sağlanmalı ve engellilerin toplumdan tecriti
ve ayrı tutulması önlenmeli;
(c) Genel kamuya
yönelik hizmet ve tesisler, engellilere eşit şekilde açık olmalı ve
ihtiyaçlarına yanıt verebilmelidir.
MADDE 20- KİŞİSEL
HAREKETLİLİK
Taraf Devletler,
engellilerin imkan dahilinde azami ölçüde bağımsız hareket edebilmesini
sağlamak için etkili tedbirler almalıdır. Bu tedbirler aşağıda
belirtilenleri içerir:
(a) Engellilerin
istedikleri şekilde ve zamanda, karşılanabilir bir maliyetle hareket
edebilmelerini kolaylaştırmak;
(b) Engellilerin,
hareketi kolaylaştırıcı kaliteli araç ve gerece, yardımcı teknolojilere,
yardım sunan insanlara ve araçlara, karşılanabilir bir maliyetle
erişiminin kolaylaştırılması;
(c) Engellilere ve
engellilerle çalışan uzman personele, engellilerin hareket becerilerini
geliştirmeleri konusunda eğitim verilmesi;
(d) Harekete yardımcı
araç ve gereçleri, yardımcı teknolojileri üretenlerin, engellilerin her
türlü ihtiyacını dikkate almaları hususunda teşvik etme.
MADDE 21- DÜŞÜNCE VE
İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ VE BİLGİYE ERİŞİM
Taraf Devletler,
engellilerin bu Sözleşme’nin 2. maddesinde tanımlanmış tüm iletişim
araçlarını tercihlerine bağlı olarak kullanabilmesi, bilgi ve fikirleri
araştırma, alma ve verme özgürlüğü dahil düşünce ve ifade özgürlüğünden
diğerleriyle eşit bir şekilde yararlanabilmesi için uygun tüm tedbirleri
almalıdır. Bu tedbirler aşağıdakileri içermelidir:
(a) Kamuya sunulması
amaçlanan bilginin engellilerin erişebileceği biçimlerde ve farklı
engelli gruplarına uygun teknolojilerle, güncel olarak ve ek bir bedel
alınmaksızın sunulması;
(b) Engellilerin resmi
temaslarda işaret dillerini, Braille alfabesini, beden dilini ve tercih
ettikleri diğer tüm erişilebilir iletişim araçlarını ve biçimlerini
kullanmalarının kabul edilmesi ve kolaylaştırılması;
(c) Kamuya açık hizmet
sunan özel kuruluşların, internet dahil olmak üzere, engellilerin
erişilebileceği ve kullanılabileceği biçimde bilgi ve hizmet
sunmalarının teşvik edilmesi;
(d) İnternet
aracılığıyla bilgi sunanlar dahil olmak üzere, kitle iletişim hizmeti
sunan kurumların, hizmetlerini engellilerin erişebileceği şekillerde
sunmalarını teşvik etmek.
(e) İşaret dilinin
kullanılmasının tanınması ve teşvik edilmesi.
MADDE 22- ÖZEL
HAYATA SAYGI
1. İkametgahı ve yaşama
biçimi ne olursa olsun, hiçbir engellinin özel hayatına, ailesine,
konutuna, haberleşmesine ve diğer tür iletişimine keyfi veya hukuka
aykırı şekilde müdahale edilemez ve şeref ve haysiyeti aleyhine hukuka
aykırı saldırılarda bulunulamaz. Engellilerin, sözkonusu müdahale veya
saldırılardan hukuken korunma hakkı vardır.
2. Taraf Devletler,
engellilerin kişisel, sağlık ve rehabilitasyon bilgilerinin gizliliğini
diğerleri ile eşit bir şekilde korumalıdır.
MADDE 23- KONUTA VE
AİLE HAYATINA SAYGI
1. Taraf Devletler,
evlilik, aile, ebeveynlik ve özel ilişkilere dair meselelerde,
engellilere karşı ayrımcılığı ortadan kaldırmak için etkili ve uygun
tedbirleri, engellilerin diğerleriyle eşit olduğunu gözeterek almalıdır.
Bu çerçevede, aşağıda belirtilenleri sağlamalıdır:
(a) Evlenme yaşına
gelmiş engellilerin evlenme ve aile kurma hakkının tanınması ve bu
hakkın evlenmek isteyen eşlerin serbest iradeleri ve rızaları
doğrultusunda kullanılması;
(b) Engellilerin
çocuklarının sayısına ve aralığına serbestçe ve sorumluluğunu taşıyarak
karar verme hakkının ve yaşlarına uygun bilgiye, üreme ve aile
planlaması eğitimine erişim hakkının tanınması ve bu haklarını
kullanmaları için gereken araçların oluşturulması;
(c) Çocuklar dahil
engelliler diğerleriyle eşit bir şekilde doğurganlıklarından mahrum
bırakılmayacaktır.
2. Taraf Devletler,
velayet, vesayet, kayyımlık, evlat edinme veya ulusal mevzuatta bu
kavramların benzerlerinin yer aldığı kurumlar hususunda - her durumda
çocukların yararlarının üstün tutulması şartıyla - engellilerin hakları
ve sorumluluklarını güvence altına almalıdır. Engelliler çocuklarının
bakım sorumluluklarını yerine getirirken, taraf Devletler uygun desteği
sunmalıdır.
3. Taraf Devletler,
engelli çocukların aile yaşamına ilişkin olarak diğerleriyle eşit
haklara sahip olmasını sağlamalıdır. Taraf Devletler, bu hakların hayata
geçirilmesi ve engelli çocukların saklanmasını, terk edilmesini, ihmal
edilmesini ve ayrı tutulmasını önlemek üzere, engelli çocuklara ve
ailelerine erken bir zamanda, kapsamlı bilgi, hizmet ve destek
sunmalıdırlar.
4. Taraf Devletler, bir
çocuğun ailesinin istemine aykırı olarak ailesinden ayırılmamasını
sağlamalıdır. Bunun istisnası, yetkili makamların yargısal bir denetime
tabi olmak kaydıyla çocuğun ailesinden ayırılmasının gerekli olduğuna,
uygulanan yasa ve usuller uyarınca, çocuğun üstün yararı gereğince karar
vermesidir. Hiç bir koşulda, çocuğun veya anne ve babasından birinin
engelli olması nedeniyle çocuk anne ve babasından ayrı tutulamaz.
5. Taraf Devletler,
engelli çocuğun çekirdek ailesinin çocuğa bakamaması halinde, çocuğa
geniş anlamda aile üyeleri, bunun mümkün olmadığı takdirde aile ortamını
sağlayacak bir sosyal çevrede alternatif bakım sağlanması için her türlü
çabayı göstermeyi taahhüt etmelidir.
MADDE 24- EĞİTİM
1. Taraf Devletler,
engellilerin eğitim hakkını tanırlar. Taraf Devletler, bu hakkın fırsat
eşitliği temelinde ve ayrımcılık yapılmaksızın sağlanması için, eğitim
sisteminin her seviyede engellileri de içine almasını ve ömür boyu
öğrenim imkanı sağlamalıdır. Bunun için aşağıdaki hedefler
gözetilmelidir:
(a) İnsan
potansiyelinin, onur ve değer duygusunun tam gelişimi ve insan
haklarına, temel özgürlüklere ve insan çeşitliliğine saygı duyulmasının
güçlendirilmesi;
(b) Engellilerin
kişiliklerinin, yeteneklerinin, yaratıcılıklarının ve zihinsel ve
fiziksel becerilerinin en üst derecede gelişiminin sağlanması;
(c) Özgür bir toplumda,
engellilerin etkili bir şekilde katılımlarının sağlanması.
2. Bu hakkın hayata
geçirilmesi için taraf Devletler aşağıda belirtilenleri sağlamalıdır:
(a)Engelliler,
engelleri nedeniyle genel eğitim sisteminin dışında tutulmamalıdır ve
engelli çocuklar, engelleri nedeniyle parasız ve zorunlu ilk ve orta
öğretimin dışında tutulmamalıdır;
(b) Engelliler
yaşadıkları çevrede, engellerini gözeterek onları da içine alan,
kaliteli, parasız ilk ve orta öğretime diğerleriyle eşit bir şekilde
erişebilmelidir;
(c) Bireylerin
ihtiyaçlarına göre makul uyumlaştırmanın yapılması;
(d) Engellilerin genel
eğitimden etkili şekilde yararlanabilmeleri için, genel eğitim sistemi
içinde ihtiyaç duydukları desteği almaları;
(e) Engellilerin
eğitime dahil olması hedefine uygun olarak, bireye özgülenmiş etkili
destekleyici tedbirlerin akademik ve sosyal gelişimi azamileştiren
ortamlarda sağlanması.
3. Taraf Devletler,
engellilerin toplumun üyeleri olarak eğitime tam ve eşit katılmalarını
kolaylaştırmak için yaşam ve sosyal gelişim becerilerini edinmelerini
sağlamalıdır. Bu amaçla, taraf Devletler aşağıda belirtilen uygun
tedbirleri almalıdır:
(a) Braille ve diğer
biçemlerdeki yazıların okunmasının öğrenilmesine, beden dilinin,
iletişimin alternatif araçlarının ve biçimlerinin, yeni çevreye alışma
ve bu çevrede hareket etme becerilerinin öğrenilmesine ve akran desteği
ve rehberlik hizmeti verilmesine yardımcı olunması;
(b) İşaret dilinin
öğrenilmesine ve sağırların dilsel kimliğinin gelişimine yardımcı
olunması;
(c) Kör, sağır veya hem
kör hem sağır olanların, özellikle çocukların eğitiminin en uygun dille,
iletişim araç ve biçimleriyle, onların akademik ve sosyal gelişimini
azamileştiren ortamlarda sunulmasını sağlamak.
4. Taraf Devletler, bu
hakkın hayata geçmesini sağlamak için, engelli olanlar dahil olmak
üzere, işaret dilini ve Braille alfabesini bilen öğretmenlerin işe
alınması ve eğitimin her düzeyinde çalışan uzmanların ve personelin
eğitilmesi için uygun tedbirler almalıdır. Söz konusu eğitim,
engelliliğe ilişkin bilincin yükseltilmesini, uygun alternatif iletişim
araç ve biçimlerinin, destekleyici eğitim tekniklerinin ve
materyallerinin kullanılmasını içermelidir.
5. Taraf Devletler,
engellilerin genel yüksek okul eğitimine, mesleki eğitime, erişkin
eğitimine ve ömür boyu süren eğitime ayrımcılığa uğramaksızın
diğerleriyle eşit bir şekilde erişimini sağlamalıdır. Bu nedenle, taraf
Devletler engellilerin ihtiyaçlarına uygun makul uyumlaştırmanın
yapılmasını sağlamalıdır.
MADDE 25- SAĞLIK
Taraf Devletler,
engellilerin engelleri nedeniyle ayrımcılığa uğramaksızın, ulaşılabilir
en yüksek sağlık standardından yararlanma hakkını tanırlar. Taraf
Devletler, engellilerin sağlıkla ilgili rehabilitasyon dahil olmak
üzere, cinsiyet duyarlılığı olan sağlık hizmetlerine erişimini sağlamak
için tüm uygun tedbirleri almalıdır.
Taraf Devletler:
(a) Parasız veya
karşılanabilir bir maliyetle sağlanan sağlık bakımı ve programlarının,
engellilere başka kimselere sağlananlarla aynı kapsamda, kalitede ve
standartta sağlanmasını ve bu hizmetlerin cinsel sağlığı ve halk sağlık
programlarını içermesini sağlamalıdır;
(b) Engellilerin
özellikle engelleri nedeniyle gereksinim duyduğu sağlık hizmetleri
sağlanmalıdır. Bu sağlık hizmetleri, erken tanı ve mümkünse müdahaleyi,
çocuklar ve yaşlılar arasında dahil olmak üzere, sakatlığın asgariye
indirilmesi veya artmasının önlenmesi için tasarlanan hizmetleri
kapsamalıdır;
(c) Kırsal alanlar
dahil olmak üzere, sağlık hizmetleri mümkün olduğu kadar, insanların
yaşadıkları yerlerin yakınına götürülmelidir;
(d) Sağlık
profesyonellerinin, engellilere sundukları tıbbi bakımın, başka
kimselere sundukları bakımla aynı kalitede olmasını ve hastaların
bağımsız ve aydınlatılmış onamlarına dayanmasını sağlamak amacıyla,
diğerleri yanında, eğitim vererek, kamu kurumları ile özel kurumlar
tarafından sunulan sağlık bakımının etik standartlarını yayımlayarak
engellilerin insan hakları, onuru, özerkliği ve ihtiyaçları hakkında
farkındalık yaratırlar;
(e) Ulusal mevzuatın
sağlık ve yaşam sigortasını düzenlediği hallerde, engellilerin bu
sigortalardan yararlanmaları bakımından ayrımcılık yapılmasını yasaklar
ve sigortanın adil ve makul olmasını sağlar;
(f) Engelliliğe dayalı
olarak sağlık bakımı veya hizmetlerinin sunulmamasını veya yiyecek ve
içecek verilmemesini önler.
MADDE 26-
HABİLİTASYON VE REHABİLİTASYON
1. Taraf Devletler,
engellilerin azami bağımsızlığını, tam fiziksel, zihinsel, sosyal ve
mesleki becerilerini elde etmelerini ve yaşamın her alanına tam
katılmalarını sağlamak için akran desteği dahil etkili ve uygun
tedbirler almalıdır. Bu bakımdan, taraf Devletler, özellikle sağlık,
istihdam, eğitim ve sosyal hizmetler alanlarında kapsamlı habilitasyon
ve rehabilitasyon hizmetleri sunmalı, mevcut hizmetleri güçlendirmeli ve
genişletmelidir. Bunun için şöyle bir yol izlemelidirler:
(a) Habilitasyon ve
rehabilitasyon hizmet ve programları mümkün olan en erken evrede
başlamalıdır ve bireylerin ihtiyaçlarının ve güçlü olduğu yönlerin çoklu
disiplinle değerlendirilmesine dayanmalıdır;
(b) Engellilerin
katılımını ve toplumla bütünleşmesini destekleyen habilitasyon ve
rehabilitasyon hizmet ve programlarına katılmak rızaya dayalıdır ve bu
hizmet ve programlar, kırsal alanlar dahil olmak üzere, engellilerin
yaşadıkları yerlerin mümkün olduğu kadar yakınında sunulur.
2. Taraf Devletler,
habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetlerinde çalışan profesyoneller ve
personel için, sürekli eğitim dahil olmak üzere eğitim programları
geliştirilmesini destekler.
3. Taraf Devletler,
engelliler için hazırlanmış, habilitasyon ve rehabilitasyonla ilgili
yardımcı cihazların ve teknolojilerin kullanılırlığını, bunlara ilişkin
bilgiyi ve bunların kullanımını geliştirmelidir.
MADDE 27- ÇALIŞMA VE
İSTİHDAM
1. Taraf Devletler,
engellilerin çalışma hakkını diğerleriyle eşit bir şekilde tanır; ve bu
hak, engellilerin açık, kapsayıcı ve erişilebilir nitelikte bir iş
piyasası ve çalışma ortamında, serbestçe seçtikleri bir işte hayatlarını
kazanmaları fırsatını da içerir. Taraf Devletler, çalışırken
sakatlananlar dahil tüm engellilerin çalışma hakkının hayata geçmesini,
yasama tedbirleri dahil uygun tüm tedbirleri alarak, güvence altına
almalıdır. Buna ek olarak:
(a) İşe alım ve
istihdam edilme koşullarında, istihdam sürerken, kariyer gelişimi ve
sağlıklı ve güvenli çalışma koşulları dahil olmak üzere, istihdama
ilişkin her hususta, engelliliğe dayalı ayrımcılığı yasaklar;
(b) Adil ve uygun
çalışma koşullarının sağlanmasına ilişkin olarak, engellilerin hakları
diğerleriyle eşit bir şekilde korunmalıdır. Bu, fırsat eşitliğini, eşit
değerde bir iş için engellilere eşit ücret verilmesini ve tacizden
korunma ve mağduriyetin giderilmesi dahil olmak üzere güvenli ve
sağlıklı çalışma koşullarını içerir;
(c) Engellilerin
diğerleriyle eşit bir şekilde iş ve sendikal haklarını
kullanabilmelerini sağlar;
(d) Engellilerin
diğerleriyle eşit bir şekilde genel teknik ve mesleki rehberlik
programlarına, yerleştirme hizmetlerine, meslek içi sürekli eğitime
etkili erişimini sağlar,
(e) İş piyasasında
engellilerin istihdam olanaklarını ve kariyer gelişimini desteklemek, ve
engellilerin iş aramasına ve işe başlamasına, çalışmaya devam etmesine
ve işe geri dönmelerine yardım eder;
(f) Serbest çalışma,
girişimcilik, kooperatif kurma ve kendi işini kurma konusundaki
fırsatları geliştirir;
(g) Engelli kamu
sektöründe istihdam eder;
(h) Olumlu eylem
programları, teşvikler ve diğer tedbirleri de içerebilecek uygun
politika ve tedbirlerle, engellilerin özel sektörde çalıştırılmasını
destekler;
(i) Engellilerin
çalıştıkları işyelerinde makul uyumlaştırmanın yapılmasını sağlar;
(j) Engellilerin açık
iş piyasasında iş tecrübesi kazanmasını sağlar;
(k) Engelliler için
mesleki ve profesyonel rehabilitasyon, işe uyum ve çalışmaya dönüş
programları yürütür.
2. Taraf Devletler,
engellilerin köle olarak tutulmamalarını sağlamalı ve engellileri zorla
çalıştırılmaya ve mecburi çalışmaya karşı diğerleriyle eşit bir şekilde
korumalıdır.
MADDE 28- YETERLİ
HAYAT STANDARDI VE SOSYAL KORUNMA
1. Taraf Devletler,
engellilerin yeterli yiyecek, giysi ve barınma dahil kendileri ve
aileleri için yeterli yaşam standardı hakkını ve yaşam koşullarının
sürekli olarak iyileştirilmesi hakkını tanır ve bu hakkın engelli
olmaları nedeniyle ayrımcılığa uğramaksızın tanınmasını temin etmek için
gerekli adımları atmalıdır.
2. Taraf Devletler,
engellilerin sosyal korunma ve engelliliğe dayalı ayrımcılığa uğramadan
bu haktan yararlanma hakkını tanır ve aşağıda belirtilen tedbirler dahil
bu hakkın tanınmasını temin etmek ve geliştirmek için gerekli adımları
atmalıdır:
(a) Engellilerin temiz
su hizmetlerine eşit erişimini sağlamak ve uygun ve bedeli ödenebilir
hizmetlere, araç ve gerece ve engelliliğe ilişkin ihtiyaçlarına ilişkin
diğer yardımlara erişimi sağlamak:
(b) Özellikle engelli
kadın ve kızlar ve engelli yaşlılar dahil olmak üzere, engellilerin
sosyal koruma programlarına ve yoksulluk azaltıcı programlara erişimini
sağlamak;
(c) Yoksulluk
koşullarında yaşayan engellilerin ve ailelerinin engelliliğe ilişkin
harcamalarında (uygun eğitim, danışmanlık, mali yardım ve süreli bakım
dahil) devlet yardımına erişiminin sağlanması;
(d) Engellilerin sosyal
konut programlarına erişimini sağlamak;
(e) Engellilerin
emeklilik tazminatı, maaşı gibi menfaatlere ve programlara eşit
erişimini sağlamak.
MADDE 29- SİYASİ VE
KAMUSAL YAŞAMA KATILIM
Taraf Devletler,
engellilerin siyasi haklarını ve diğerleriyle eşit bir şekilde bunlardan
yararlanma imkanını güvence altına almalı ve aşağıda belirtilenleri
yerine getirmelidir;
(a) Diğerleri yanında
aşağıda belirtilenler yoluyla, engellilerin diğerleriyle eşit bir
şekilde seçme ve seçilme hakları dahil olmak üzere siyasi ve kamusal
yaşama etkili ve tam katılımını doğrudan veya serbestçe seçilmiş
temsilciler aracılığıyla sağlamak;
(i) Seçim usullerinin,
tesislerinin, materyallerinin uygun, erişilebilir ve anlaşılması ve
kullanılması kolay olmasını sağlayarak;
(ii) Engellilerin
sindirilmeden seçimlerde ve halk referandumlarında gizli oy kullanmaları
ve aday olma ve etkin bir şekilde bir mevkiide görev alma, devletin tüm
kademelerinde tüm kamu görevlerini yerine getirme haklarını koruyarak,
uygun olduğunda yardımcı ve yeni teknolojilerin kullanılmasını
kolaylaştırarak;
(iii) Engellilerin
seçmen olarak tercihlerini özgürce ifade edebilmelerini güvence altına
alarak ve bu amaçla, gerektiğinde, talep etmeleri halinde oy kullanırken
kendi seçtikleri bir kişinin desteğini almalarına izin vererek,
(b) Engellilerin
ayrımcılığa uğramadan, diğerleriyle eşit bir şekilde, kamu işlerinin
idaresinde etkin ve tam şekilde görev alabilecekleri bir ortamın
yaratılması ve aşağıda belirtilenler dahil olmak üzere, kamu işlerine
katılımlarının cesaretlendirilmesi:
(i) Ülkenin kamusal ve
siyasi yaşamı ile ilgili hükümet dışı kuruluşlara, derneklere ve siyasi
partilerin etkinliklerine ve yönetimine katılım;
(ii) Engellileri
uluslararası, ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde temsil eden engelli
örgütlerinin kurulması ve bunlara üyelik.
MADDE 30- KÜLTÜREL
YAŞAMA, DİNLENME, EĞLENCE VE SPOR ETKİNLİKLERİNE KATILIM
1. Taraf Devletler,
engellilerin diğerleriyle eşit bir şekilde kültürel yaşama katılım
hakkını tanır ve engellilerin aşağıda belirtilenlerden yararlanmasını
sağlamak için gerekli tüm tedbirleri alır:
(a) Kültürel
materyallerden, onların erişilebilir biçimde olanları aracılığıyla
yararlanmak;
(b) Televizyon
programlarına, filmlere, tiyatroya ve diğer kültürel etkinliklere
erişilebilir biçimlerde erişmek;
(c) Tiyatro, müze,
sinema, kütüphane ve turistik hizmetler gibi kültürel etkinliklerin
yapıldığı veya hizmetlerin sunulduğu yerlere erişebilmek ve mümkün
olduğu ölçüde ulusal kültür açısından önemli anıtlara ve alanlara
erişebilmek.
2. Taraf Devletler,
engellilerin sadece kendi menfaatleri için değil, toplumu
zenginleştirmek için yaratıcı, sanatsal ve entelektüel kapasitelerini
geliştirme ve kullanma imkanına sahip olmalarını sağlayıcı gerekli
tedbirleri almalıdır.
3. Taraf Devletler,
uluslararası hukuka uygun olarak, fikri mülkiyet haklarını koruyan
yasaların, engellilerin kültürel materyallere erişimine makul olmayan
veya ayrımcılık yaratan bir engel çıkarmaması için tüm uygun tedbirleri
almalıdır.
4. Engelliler,
diğerleriyle eşit bir şekilde, işaret dilleri ve sağır kültürü dahil
kendilerinin özel kültürel ve dil kimliklerinin tanınmasına ve
desteklenmesi hakkına sahiptir.
5. Taraf Devletler,
engellilerin eğlence, dinlenme ve spor etkinliklerine diğerleriyle eşit
bir şekilde katılımını sağlamak amacıyla aşağıda yazılı tedbirleri
almalıdır:
(a) Engellilerin her
seviyedeki genel spor etkinliklerine mümkün olduğunca tam katılımını
cesaretlendirmek ve geliştirmek;
(b) Engellilerin,
engelliliğe özgü spor ve eğlence etkinliklerini örgütleme, geliştirme ve
bu etkinliklere katılma imkanına sahip olmasını sağlama ve bu nedenle,
diğerleriyle eşit bir şekilde onlara uygun bilgi ve eğitimin verilmesini
ve kaynakların sunulmasını cesaretlendirmek;
(c) Engellilerin spor,
eğlence yerleri ile turistik alanlara erişimini sağlamak; (d) Engelli
çocukların, okullardaki etkinlikler dahil oyun, eğlence, dinlenme ve
spor etkinliklerine eşit şekilde katılabilmesini sağlamak;
(e) Eğlence, turistik,
dinlenme ve spor etkinliklerini organize edenlerin sunduğu hizmetlere
engellilerin erişebilmesini sağlamak.
MADDE 31- İSTATİSTİK
VE VERİ TOPLAMA
1. Taraf devletler, bu
sözleşmeyi uygulamaları için gerekli politikaları formüle etmeleri ve
geliştirmelerinde kendilerine yol gösterecek, istatistik veriler ve
araştırmalar da dahil, uygun bilgileri toplayacaklarını garanti eder. Bu
bilgileri toplama ve koruma süreç,
(a) Güvenliği ve
engellilerin özel yaşamını korumak açısından, verilerin korunmasına
ilişkin yasal düzenlemeler gibi, yasal olarak oluşturulmuş koruyucu
tedbirlere uygun olmalı;
(b) Bütün insan
haklarını ve istatistikleri korumada uluslar arası düzeyde kabul edilen
normlara uygun olmalıdır.
2. Bu maddeye göre
toplanan bilgi, sözleşmenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesi
sırasında, taraf ülkelerin kullanımına uygun olmalı ve engellilerin
haklarını kullanırken karşılaştıkları engelleri ortaya çıkarmalıdır.
3. Taraf devletler,
topladıkları verilerin yayımlanmasını üstlenmeli ve bu verilerin
erişilebilirliğini sağlayacağını garanti etmelidir.
MADDE 32 - ULUSLAR
ARASI İŞBİRLİĞİ
1. Taraf devletler,
uluslar arası işbirliğinin ve sözleşmenin amaç ve yükümlülüklerinin
yerine getirilmesi sırasında yapılacak ulusal çalışmalara yansıyacak
katkısının önemini kabul eder. Dolayısıyla, devletler, ilgili uluslar
arası ve bölgesel örgütler ve öncelikle engelliler alanında çalışanlar
olmak üzere sivil toplum kuruluşları arasında işbirliğine yönelik etkin
tedbirler alacaktır. Bu tedbirler:
(a) Uluslar arası
işbirliği, geliştirilen programlar dahil olmak üzere, engellilerin
çalışmaların dışında kalmamasını ve bunların engellilerin erişimine
uygun olmasını güvence altına alır;
(b) Bilgi, deneyim ve
eğitim programı gibi konularda görüş alış-verişi ve paylaşım dahil olmak
üzere kapasite geliştirmeyi kolaylaştırır ve destekler; (c) Araştırma,
bilimsel bilgi ve teknik alanlarda işbirliğini kolaylaştırır;
(d) Erişilebilir ve
yardımcı teknolojilere ulaşmayı ve bunları paylaşmayı kolaylaştıran, söz
konusu teknolojilerin transfer edilmesine yardımcı olacak ekonomik ve
teknik desteği sağlar.
2. Bu maddenin
hükümleri, taraf devletlerden her birinin sorumluluklarını etkilemeden,
bu sorumlulukların sözleşme koşullarına göre yerine getirilmesine
yardımcı olur.
MADDE 33 - ULUSAL
UYGULAMA VE DENETİM
1. Taraf devletler,
sözleşmenin uygulanmasıyla ilgili konular hakkında, devlet teşkilatı
bünyesinde, ulusal örgütlenme sistemlerine göre en az 1 birimi
yetkilendirmelidir.
2. Farklı sektörler ve
düzeyler arasındaki etkinlikleri kolaylaştırıcı bir mekanizma kurulması
ya da görevlendirilmesi için devlet bünyesinde görevlendirme
yapılmalıdır. Taraf devletler, hukuk ve yönetim sistemlerine bağlı
olarak, sözleşmenin uygulanmasını geliştirici, koruyucu ve denetleyici
olmak üzere en az 1 mekanizmayı desteklemeli, güçlendirmeli,
görevlendirmeli ya da kurmalıdır. Bir kurumu görevlendirir ya da
kurarken ulusal düzeyli insan hakları kurumlarının fonksiyonları,
statüleri ve prensiplerini de dikkate almalıdır.
3. Öncelikle engelliler
alanında çalışanlar olmak üzere sivil toplum kuruluşları ve temsilcileri
denetim sürecine dahil olmalıdır.
MADDE 34 - ÖZÜRLÜ
HAKLARI KOMİTESİ
1. Bu sözleşmede
verilen görevleri yerine getirmek üzere bir özürlü hakları komitesi
kurulur.
2. Komite, sözleşmenin
yürürlüğe girmesinden sonra 12 uzmandan oluşur. 60 devlet daha
imzaladıktan sonra, komitenin üye sayısı 6 kişi artırılarak 18'e
ulaşılır ve bu rakam maksimum üye sayısı olur.
3. Komite üyeleri;
kişisel kapasiteleri ölçüsünde çalışmalı, ahlaki değerlere bağlı olmalı,
sözleşmenin içerdiği alanlarla ilgili başarı ve deneyimleri kabullenerek
onlardan yararlanmalıdır. Taraf devletler adaylarını belirlerken bu
sözleşmenin 4. maddesinin 3. bendindeki hükümleri göz önünde
bulundurmaları gerektiği hususunda uyarılmalıdır.
4. Taraf devletler,
komite üyelerinin seçiminde farklı engel gruplarının temsilinin coğrafi
dağılımı, başlıca yasal sistemlerin temsil edilmesi, kadın-erkek
temsilinin dengeli olması ve engelli uzmanların katılımı konularında
adaletli olmalıdır.
5. Komite üyeleri, bu
sözleşmeye taraf devletlerin ulusal toplantılarında belirleyerek
gösterdikleri adaylardan oluşan bir listeden gizli oyla seçilir.
Seçimlerde taraf devletlerin 3/2'si hazır bulunmalı, en fazla oyu alan
ve temsil edilen devletlerin oylarının mutlak çoğunluğuna ulaşan kişiler
seçimi kazanmalıdır.
6. İlk seçim,
sözleşmenin yürürlüğe girişinden itibaren 6 ay içinde yapılır. Birleşmiş
Milletler Genel Sekreterliği, her seçimden en az 4 ay önce taraf
devletlere yazı göndererek 2 ay içinde adayları onaylamalarını ister.
Genel Sekreterlik, taraf devletlerce gösterilen ve sözleşmeye uygun olan
adayların adlarını alfabetik sıraya göre listeler.
7. Komite üyeleri 4
yıllık bir dönem için seçilir. Üyeler, bir kere daha seçilebilmeye uygun
olmalıdır. Ancak, ilk seçimden hemen sonra bu maddenin 5. paragrafında
sözü edilen toplantıların başkanlarının tamamının oyları ile adları
belirlenen 6 üyenin görev süresi, seçimden 2 yıl sonra sona erer.
8. 6 Yeni üyenin
seçimi, bu maddenin ilgili hükümlerine göre gerçekleştirilen düzenli
seçimlerle yapılır.
9. Komite üyelerinden
biri ölüm, istifa ya da başka herhangi bir nedenle süresi dolmadan
görevinden ayrılırsa, temsil ettiği taraf devlet, bu maddenin ilgili
hükümlerinde aranan nitelik ve yeterliliklere sahip bir başka uzmanı
atar. Yeni üye kalan süreyi tamamlar.
10. Komite
çalışmalarıyla ilgili kurallarını kendisi belirler.
11. Komitenin bu
sözleşmeyle verilen görevlerini etkin olarak yerine getirebilmek için
gereksinim duyacağı personel ve diğer ihtiyaçları Birleşmiş Milletler
Genel Sekreterliği tarafından sağlanır. Ayrıca, Genel Sekreterlik,
komiteye ilk toplantı için bir araya gelmeye davet etmelidir.
12. Bu sözleşme
hükümlerine göre kurulan komitenin üyeleri, genel kurulun kararıyla,
Birleşmiş Milletler kaynaklarından bir ücret alır, bu ücretle ilgili
konularda genel kurul karar verebilmelidir.
13. Komite üyeleri,
Birleşmiş Milletler uzmanlarının "Birleşmiş Milletlerin öncelikleri ve
dokunulmazlığı" sözleşmesinin ilgili bölümlerinde düzenlenen haklarından
yararlanabilmeli için Genel Sekreterliğin personeli olarak
adlandırılmalıdır.
MADDE 35 - TARAF
DEVLETLERİN RAPORLARI
1. Sözleşmenin
yürürlüğe girmesinden 2 yıl sonra, Birleşmiş Milletler Genel
Sekreterliği aracılığıyla, taraf devletler komiteye yükümlülüklerini
yerine getirmeye dair ulusal düzeyli çalışmalarını ve bu dönemde
sağlanan gelişmeleri açıklayan geniş kapsamlı birer rapor sunmalıdır.
2. Bundan sonra en az 4
yılda bir olmak üzere komite istediğinde raporlarını sunmalıdırlar.
3. Komite, raporların
içeriği için başvurulabilecek temel noktaları belirleyebilir.
4. Komiteye ilk geniş
raporunu sunan bir taraf devletin ikinci raporunun eski bilgileri
içermesine gerek yoktur. Taraf devletler, komiteye rapor hazırlarken,
açık ve anlaşılır bir yöntem izlemeli ve bu sözleşmenin 4. maddesinin 3
paragrafındaki hükümleri göz önünde bulundurmalıdır.
5. Rapor, sözleşme
hükümlerinin istenilen düzeyde yerine getirilmesinin önündeki güçlükleri
ve etkenleri de içerebilir.
MADDE 36 -
RAPORLARDA GÖZÖNÜNDE TUTULMASI GEREKEN HUSUSLAR
1. Komite, her raporu
dikkatle incelemeli, varsa önerilerini ve genel yorumlarını da ekleyerek
ilgili devlete geri göndermelidir. Taraf devlet, komitenin belirlediği
herhangi bir konu hakkında komiteye yanıt verebilir. Komite, taraf
devletlerden, sözleşmenin yerine getirilmesine ilişkin daha geniş bilgi
verilmesini isteyebilir.
2. Komite, bir raporda
önemli ölçüde abartı olduğunu fark ederse, ilgili devletten, sözleşme
hükümlerinin yerine getirilmesine yönelik çalışmaların, güven temelinde,
gözden geçirilmesini isteyebilir. Bunu takip eden 3 ay içinde yeni bir
raporun sunulmaması halinde, komite ilgili devleti bir denetime
katılmaya davet etmelidir. Raporun zamanında sunulması halinde ise, bu
maddenin birinci paragrafının hükümleri uygulanmalıdır.
3. Taraf devletlerin
raporlarının erişilebilirliği Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği'nce
sağlanmalıdır.
4. Kendi ülkelerinde,
hakkındaki öneri ve yorumlar da dahil olmak üzere, raporun
erişilebilirliğini sağlamak taraf devletlerin sorumluluğudur.
5. Bir raporda,
herhangi bir rica, teknik araç ya da destek ihtiyacı belirtilmişse,
komite konu hakkında kendi gözlem ve yorumlarını da ekleyerek, söz
konusu raporu Birleşmiş Milletler'in özel ajansları, fonları ve
programları ile diğer yetkili birimlere ulaştırmalıdır.
MADDE 37 - KOMİTE VE
TARAF DEVLETLERARASINDA İŞBİRLİĞİ
1. Taraf devletlerin
her biri komite ile işbirliği yapmalı ve üyelere görevlerini yerine
getirmede yardımcı olmalıdır.
2. Taraf devletlerle
ilişkisi çerçevesinde, komite bir devlete, sözleşmeye uyma noktasında
ulusal kapasitesini geliştirici sorumluluklar verebilir, bunlar arasında
uluslar arası işbirliği de olabilir.
MADDE 38 - KOMİTE VE
DİĞER ORGANLARIN İLİŞKİSİ
Sözleşme hükümlerinin
etkin olarak yerine getirilmesinin güçlendirilmesi ve kapsadığı alanla
ilgili uluslar arası işbirliğinin teşvik edilmesi açısından:
1. Özel acentalar ve
Birleşmiş Milletler'in diğer organları, sözleşmenin, kendi çalışma
alanlarına giren hükümlerinin yerine getirilmesini takip etmek üzere
temsilci olarak atanmalıdır. Komite, özel acentaları ve diğer yetkili
birimleri, alanlarıyla ilgili hükümlerin nasıl yerine getirileceği
hakkında uzman görüşüne başvurmaya çağırabilir. Komite, özel acentalar
ve Birleşmiş Milletler'in diğer organlarından, bölgelerinde faaliyet
alanlarındaki hükümlerin yerine getirilme durumu ile ilgili rapor
sunmalarını isteyebilir.
2. Talimatnamesi
doğrultusunda, komite; rapor, kılavuz, öneri ve genel yorumlarında
tutarlılığı sağlayabilmek, yetki ve görev alanlarının çatışmasından
kaçınmak açısından, İnsan Hakları Bildirgesi ile oluşturulan birimlere
danışmalıdır.
MADDE 39 - KOMİTENİN
RAPORU
Komite, her 2 yılda
bir, faaliyetleri hakkında, Genel Kurul ve Ekonomik Ve Sosyal Kurul'a
rapor sunmalı; raporların incelenmesi ve taraf devletlerden alınan
bilgiler doğrultusunda ortaya çıkmış öneri ve genel yorumları da
içerebilmelidir. Bu öneri ve değerlendirmeler taraf devletlerden birinin
raporundan yorumlanabileceği gibi tüm raporlarda da bulunabilir.
MADDE 40 - TARAF
DEVLETLER KONFERANSI
1. Taraf devletler,
sözleşme hükümlerinin yerine getirilmesi ile ilgili konuları
tartışabilmek için, düzenli aralıklarla "Taraf Devletler Konferansı"'nda
bir araya gelmelidir.
2. Sözleşmenin
yürürlüğe girmesini takip eden 6 ay içinde ilk konferans Birleşmiş
Milletler Genel Sekreterliği'nin çağrısıyla toplanmalıdır. Bundan
sonraki toplantılar ya 2 yılda bir Genel Sekreterlik tarafından ya da
Taraf Devletler Konferansı'nın kararı ile yapılır.
MADDE 41 - YÜRÜTME
Sözleşmenin sekreterya
işlerini Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği yürütür.
MADDE 42 - İMZA
Sunulan sözleşme, New
York'taki Birleşmiş Milletler Başkanlığı'nda, tüm devletler ve bölgesel
entegrasyon örgütlerinin imzasına açılmıştır.
MADDE 43 –
BAĞLAYICILIK
Bu sözleşmenin
hükümleri; taraf olan devletleri ve bölgesel entegrasyon örgütlerini
bağlar. İmzalamamış katılımcı devlet ve bölgesel entegrasyon örgütlerine
de açıktır.
MADDE 44 - BÖLGESEL
ENTEGRASYON ÖRGÜTLERİ
1. Bölgesel entegrasyon
örgütü; egemen bir devlet tarafından yönetsel bir bölge olarak kurulmuş
ancak bu sözleşme ile ilgili konularda yönetim yetkisi bulunan yapıdır.
Bu örgütler, sözleşme kapsamına giren konularda karar yetkisine sahip
olduklarını ve gelecekte de bu yetkinin kısıtlanmayacağını bildirir.
2. Bu örgütlerin
yetkilerinin kapsamı konusunda taraf devletlerin referansına
başvurulabilir.
3. Madde 45 paragraf 1,
madde 47 paragraf 2 ve 3 açısından bölgesel entegrasyon örgütlerinin
herhangi bir enstrüman ortaya koyması gerekmez.
4. Bölgesel entegrasyon
örgütleri, taraf devletler konferansında, yetkisi kapsamındaki konular
hakkında oy kullanabilir. Oyu, bünyesinde olup bu sözleşmeye taraf
devletlerin oy sayısına eşittir. Bünyesindeki taraf devletlerden birinin
oy kullanması halinde, bu örgütler oy haklarını kullanamazlar.
MADDE 45- YÜRÜRLÜĞE
GİRME
1. Bu sözleşme 20
tarafın imzalayıp onaylamasından 30 gün sonra yürürlüğe girer. 20
katılımcıdan sonra, sözleşmeyi imzalayıp onaylayan her bir devlet ya da
bölgesel entegrasyon örgütü için 30 gün sonra yürürlük başlar.
MADDE 46- KOŞULLAR
1. Kapsamı ve amaçları
ile ilgili koşul ileri sürülmesi kabul edilemez ve sözleşmeyle uyuşmaz.
2. Koşullar hiçbir zaman geri çekilemez.
MADDE 47-
DEĞİŞİKLİKLER
1. Bir taraf devlet
sözleşme üzerinde bir değişiklik önerebilir ve bunu Birleşmiş Milletler
Genel Sekreterliğine bildirir. Genel Sekreterlik, öneriyi taraf
devletlere bildirerek, tartışılıp karara bağlanması için konferansın
toplanması hakkındaki görüşlerini sorar. Bildirimi takip eden 4 ay
içinde taraf devletlerin en az 3/1'i konferansın toplanmasından yana
görüş bildirirse, Genel Sekreterlik taraf devletleri toplantıya davet
eder. Bir değişikliğin kabul görmesi için hazır bulunan ve oy kullanan
taraf devletlerin 3/2'sinin oyunu alması, Genel Sekreterlik tarafından
Genel Kurul'a sunulması ve orada onaylanması gerekmektedir. Böylelikle
Tüm taraflar için geçerli olur.
2. Bir değişiklik,
paragraf 1'e göre taraf devletlerin 3/2'sinin kabul edip onaylamasından
30 gün sonra geçerlilik kazanır. Bundan sonra her devlet için kendi imza
ve onayını takip eden 302'uncu günde yürürlüğe girer. Bir değişiklik,
yalnızca onu kabul eden tarafları bağlar.
3. Madde 34, 38, 39 ve
40 ile doğrudan ilişkili bir değişikliğin konferansta oy birliği ile
kabul edilmesi halinde taraf devletlerin 3/2'si kabul edip onayladıktan
sonraki 30'uncu gün değişiklik tüm taraflar için geçerli olur.
MADDE 48- FESHETME
Bir taraf devlet,
Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği'ne yazılı olarak bildirmek
suretiyle sözleşmeyi feshedebilir. Bu fesih bildirimden 1 yıl sonra
geçerlilik kazanır.
MADDE 49-
ERİŞİLEBİLİR FORMAT
Bu sözleşme
erişilebilir bir formatta hazırlanır.
MADDE 50- ORJİNAL
METİNLER
Bu sözleşmenin Arapça,
Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca metinleri orjinalinin
aynıdır.
(Çeviren: Lütfiye KELLECİ BİRER)
-------------------= = = ---------------
NOT:
Meksika'nın öncülüğünde
başlatılan, birçok uluslararası gönüllü sivil toplum örgütünün ve
çeşitli ülkelerin resmi ve bilimsel temsilcilerinin katıldığı; uzun
soluklu bir çabayla "Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi"
BM tarafından kabul edildi. “Engelli Hakları Sözleşmesi” için
müzakereler 2002’de başlamış ve 13 Aralık 2006’da BM Genel Kurulu’nda
oylamasız kabul edilmiştir. Sözleşmenin yazım süreci beş yıl sürmüş ve
80 ülkenin katılımıyla tamamlanmıştır. Yazım sürecinde engellilerin
kurduğu sivil toplum kuruluşları da aktif rol almıştır. Toplam 50
maddeden oluşan ve taraf olan devletlere, engellilere karşı ayrımcılığı
ortadan kaldırmak ve onların yaşam standartlarını yükseltmek gibi
yükümlülükler getiren sözleşmenin, yürürlüğe girmesi için 20 ülke
parlamentosu tarafından onaylanması gerekiyor. Sözleşme 30 Mart 2007
tarihinde ülkelerin imzasına açılacak. 2008 ya da 2009 yılında
tamamlanabileceği belirtilen ve atılan imzalar ile yürürlüğe giren
sözleşmenin denetlenmesi için; BM çatısı altında 12 kişiden oluşan bir
komite oluşturulacak. Bir başka ifadeyle Sözleşmedeki yükümlülüklerini
yerine getirmeyen devletler, özel bir komite tarafından yürütülen
soruşturmaya tâbi tutulacak. İmza atan ülkelerin, sözleşmenin öngördüğü
maddeleri yerine getirip getirmediğini, bu komite denetleyecek. Ülkeler,
komiteye dönem dönem rapor verecek.
Türkiye, BM’de “
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi”ni imzaladı.Türkiye,
sözleşmeye imza atan ilk ülkelerden biri oldu. Türkiye adına imza atan
kişi, Birleşmiş Milletler Daimi Temsilcisi Baki İlkin’dir.
Türkiye'nin BM Daimi Temsilciliği tarafından, konuya ilişkin yapılan
açıklamada, “Sözleşme müzakereleri sırasında Türk heyetinin
engellilerin, insan haklarından eşit ve tam şekilde yararlanabilmesini,
engellilere yönelik ayrımcılığa son verilmesini ve engellilere hayatın
her veçhesine eşit katılım imkânı sağlanmasını savunduğu, bu doğrultuda
sözleşmenin ivedilikle sonuçlandırılmasını desteklediği” belirtildi.
|